استامینوفن چیست؟

استامینوفن دارویی است که موجب تسکین درد و کاهش تب می‌شود. از استامینوفن برای تسکین دردهای خفیف تا متوسط و دردهای متوسط تا شدیدِ مرتبط با موادمخدر یا کاهش تب استفاده می‌شود. مشکلات رایجی که با استفاده از استامینوفن برطرف می‌شوند عبارت‌اند از سردرد، دردهای عضلانی، آرتروز، کمردرد، دندان‌درد، سرماخوردگی و تب.

معمولا استامینوفن را به‌صورت خوراکی مصرف می‌کنیم، ولی گاهی نیز از این دارو به‌شکل تزریق داخل وریدی استفاده می‌شود.

استامینوفن در بسیاری از داروهای ترکیبیِ بدون نسخه (مانند Actifed، ژل‌های مایع Alka-Seltzer Plus، Cepacol و…) و داروهای ترکیبیِ تجویزی (مانند Butalbital, Butalbital, Endocet, Fioricet و…) نیز وجود دارد.

مواردی که باید پیش از مصرف استامینوفن در نظر داشته باشید
اگر به استامینوفن حساسیت و آلرژی دارید یا مبتلا به بیماری کبدی شدید هستید، نباید این دارو را مصرف کنید. اگر در گذشته دچار بیماری کبد الکلی یا سیروز کبدی (alcoholic liver disease یا cirrhosis) شده‌اید بدون مشورت با پزشک استامینوفن مصرف نکنید. زیرا در این وضعیت بدن شما توانایی مصرف استامینوفن را ندارد.

بی‌خطر بودنِ مصرف استامینوفن در طول دوران بارداری را پزشک تشخیص می‌دهد؛ بنابراین اگر باردار هستید، بدون توصیهٔ پزشک خود استامینوفن مصرف نکنید.

استامینوفن می‌تواند وارد شیر مادر شود. بنابراین، مادران شیرده باید قبل از مصرف استامینوفن به پزشک خود اطلاع دهند.

کودکان زیر ۲ سال نباید بدون نظر و تجویز پزشک این دارو را مصرف کنند.

نحوهٔ مصرف استامینوفن به چه صورت است؟

استامینوفن را دقیقا طبق دستور موجود در دفترچۀ دارو یا طبق تجویز پزشک مصرف کنید. از این دارو در مقادیر بیشتر یا کمتر از مقدار تجویزشده یا در دوره‌ای طولانی‌تر از دورهٔ توصیه‌شده مصرف نکنید.

بیشتر از میزان توصیه‌شدهٔ این دارو مصرف نکنید، چون مصرف بیش‌ازحد استامینوفن می‌تواند به کبد آسیب برساند یا حتی موجب مرگ شود. در صورت ابتلا به بیماری شدید کبدی نباید از این دارو استفاده کنید.

• بزرگ‌سالان و نوجوانانی با وزن دست‌کم ۱۱۰ پوند (۵۰ کیلوگرم): نباید بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در هر بار و بیش از ۴۰۰۰ میلی‌گرم در ۲۴ ساعت استامینوفن مصرف کنند.
• کودکان زیر ۱۲ سال: نباید در ۲۴ ساعت بیش از ۵ بار استامینوفن مصرف کنند. کودکان در هر نوبت تنها باید میزانی از دارو را بخورند که برای وزن و سن کودک توصیه شده است. دقیقا طبق دستور موجود در دفترچۀ دارو عمل کنید.
• در صورت مصرف استامینوفن از مصرف سایر داروهای ترکیبیِ حاوی استامینوفن (که گاهی به‌اختصار APAP نامیده می‌شوند) پرهیز کنید، زیرا ممکن است که موجب بیش‌مصرفی و مرگ شود.

برای درمان کودکان باید از استامینوفن مخصوص آنها استفاده کنید. فقط از قطره‌چکان مخصوص اندازه‌گیری دارو یا سرنگ خوراکی ویژه‌ای استفاده کنید که همراه داروی مخصوص کودکان عرضه شده است. به‌دقت دستور مربوط به میزان مصرف دارو را رعایت کنید.

برای اندازه‌گیری مقدار مصرف استامینوفن مایع از سرنگ، قاشق یا پیمانهٔ اندازه‌گیری استفاده کنید که در بسته‌بندی دارو ارا‌ئه شده است. اگر ابزار اندازه‌گیری در بسته‌بندی دارو وجود ندارد، می‌توانید آن را از داروخانه تهیه کنید.

استامینوفنی که مختص نوزادان است دو غلظت متفاوت دارد که هریک با قطره‌چکان یا سرنگ خوراکی مخصوص خود عرضه می‌شود. ابزارهای اندازه‌گیری مختص غلظت‌های متفاوت یکسان نیستند و برای هر غلظت باید از ابزار مخصوص آن استفاده کنید، زیرا استفاده از ابزار اشتباه می‌تواند موجب بیش‌مصرفی دارو در کودک شود. هرگز ابزارهای سنجش فرمولاسیون‌های مختلف استامینوفن نوزادان را باهم قاطی نکنید و به‌جایِ یکدیگر استفاده نکنید.

گاهی لازم است که هربار، پیش از مصرف دارو، آن را تکان دهید. دستور دارو را به‌دقت مطالعه و اجرا کنید.

قرص‌های جویدنی را پیش از بلعیدن کاملا بجوید.

هنگام دست‌زدن به قرص‌های تجزیه‌شوندهٔ (disintegrating tablet) استامینوفن حتما دست‌های‌تان را خشک کنید. قرص را روی زبان‌تان قرار دهید تا فورا در دهان‌تان حل شود. قرص را به‌صورت کامل نبلعید و اجازه دهید که بدون جویدن در دهان‌تان حل شود.

برای استفاده از قرص جوشان استامینوفن ابتدا یک قرص جوشان را در دست‌کم ۴ اونس (۱۲۵ گرم) آب حل کنید. محلول به‌دست‌آمده را تکان دهید و فورا تمام آن را بنوشید. برای اطمینان از مصرف قرص به‌طور کامل، مقداری آب درون لیوان بریزید و آن را به‌آرامی بچرخانید و فورا بنوشید.

در موارد زیر باید مصرف استامینوفن را قطع کنید و با پزشک خود تماس بگیرید:

• اگر پس از ۳ روز مصرف استامینوفن هنوز تب دارید؛
• اگر پس از ۷ روز (در کودکان ۵ روز) مصرف استامینوفن هنوز درد شما برطرف نشده است؛
• اگر دچار جوش‌های پوستی، سردرد مداوم یا هرگونه قرمزی یا تورم شده‌اید؛
• اگر علائم بیماری‌تان بدتر شده است یا علائم جدیدی مشاهده کرده‌اید.

مصرف این دارو می‌تواند روی نتایج بعضی از آزمایش‌های مربوط به میزان گلوکز (قند) موجود در ادرار اثر بگذارد. بنابراین، در صورت مصرف استامینوفن باید به پزشک معالج خود اطلاع بدهید.

استامینوفن را در دمای اتاق و دور از گرما و رطوبت نگهداری کنید.

در صورت فراموش‌کردن مصرف یک نوبت دارو چه کنیم؟

ازآنجاکه معمولا استامینوفن در صورت نیاز مصرف می‌شود، لازم نیست که آن را طبق برنامه و سرِ ساعت مصرف کنید. ولی اگر باید این دارو را به‌طورِ منظم مصرف کنید، به‌محض به‌خاطرآوردن نوبت فراموش‌شده آن را مصرف کنید. ولی اگر تقریبا زمان مصرف نوبت بعدی رسیده است، نیازی نیست که نوبت فراموش‌شده را مصرف کنید. هرگز برای جبران نوبت فراموش‌شده داروی اضافه مصرف نکنید.

در صورت بیش‌مصرفی استامینوفن چه اتفاقی می‌افتد؟

نخستین نشانه‌های بیش‌مصرفی استامینوفن شامل بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ، درد معده، تعریق، گیجی یا ضعف است. نشانه‌های بعدی می‌تواند شامل درد در قسمت بالایی معده، تیرگی ادرار و زردشدن پوست یا سفیدی چشم باشد.

در صورت بیش‌مصرفی فورا به مراکز اورژانس مراجعه کنید یا با مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم با شمارهٔ ۱۴۹۰ و ۱۹۰ (بدون پیش‌شماره) تماس بگیرید. بیش‌مصرفی استامینوفن را جدی بگیرید، زیرا می‌تواند کشنده باشد.

در زمان مصرف استامینوفن باید از مصرف چه داروهایی خودداری کنیم؟

پیش از مصرف هریک از داروهای سرماخوردگی، آلرژی، مسکن یا خواب‌آور با پزشک یا داروساز مشورت کنید. استامینوفن (که گاهی با حروف اختصاری APAP مشخص می‌شود) در بسیاری از داروهای ترکیبی نیز وجود دارد. مصرف برخی از داروها با یکدیگر می‌تواند موجب شود که استامینوفن بسیار زیادی مصرف کنید و این بیش‌مصرفی ممکن است به مرگ بینجامد. دفترچۀ داروها را بررسی کنید تا متوجه شوید که آیا حاوی استامینوفن یا APAP هستند یا خیر.

از مصرف الکل خودداری کنید، زیرا ممکن است که خطر آسیب‌دیدن کبد براثر مصرف استامینوفن را افزایش دهد.

عوارض جانبی مصرف استامینوفن چیست؟

در صورت مشاهدهٔ علائم واکنش آلرژیک به استامینوفن شامل کهیر، مشکل در تنفس، تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو فورا به مراکز اورژانس مراجعه کنید.

در موارد نادر ممکن است که استامینوفن موجب واکنش شدید پوستی شود که می‌تواند کشنده باشد. گاهی این حالت در شرایطی ایجاد می‌شود که در گذشته این دارو را مصرف کرده‌اید و هیچ واکنش پوستی‌ای در شما ایجاد نشده است. اگر دچار قرمزی پوست یا جوشی شدید که با گذشت زمان بزرگ‌تر می‌شود و تاول زده یا پوسته‌پوسته شده است، مصرف دارو را قطع کنید و فورا با پزشک خود تماس بگیرید. در صورت مشاهدهٔ چنین واکنش‌هایی پس از مصرف استامینوفن، در آینده نباید داروهایی را مصرف کنید که حاوی استامینوفن هستند.

در صورت مشاهدهٔ علائم زیر مصرف استامینوفن را قطع کنید و فورا با پزشک خود تماس بگیرید:

• حالت تهوع، درد در قسمت بالایی معده، خارش، بی‌اشتهایی؛
• تعریق بیش‌ازحد و خستگی شدید؛
• تیرگی ادرار، مدفوع به‌رنگِ خاک رس؛
• زردی (زردشدن پوست یا چشم‌ها).

رایج‌ترین عوارض جانبی استامینوفن عبارت‌اند از:

• حالت تهوع و استفراغ؛
• سردرد؛
• بی‌خوابی.

البته موارد گفته‌شده فهرستی کامل از عوارض جانبی استامینوفن نیست و ممکن است عوارض دیگری نیز ایجاد شود. برای اطلاع از سایر عوارض جانبی استامینوفن با پزشک خود صحبت کنید. می‌توانید عوارض جانبی دارو را به مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم با شمارهٔ ۱۴۹۰ و ۱۹۰ (بدون پیش‌شماره) گزارش دهید.

چه داروهایی روی استامینوفن اثر می‌گذارند؟

ممکن است که داروهای دیگری که مصرف می‌کنید (شامل داروهای تجویزی و داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها و داروهای گیاهی) با استامینوفن تداخل پیدا کنند. تمام داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع بدهید و به او بگویید که مصرف چه داروهایی را شروع یا متوقف کرده‌اید.

سخن پایانی

فراموش نکنید که همیشه باید استامینوفن و سایر داروها را دور از دسترس کودکان قرار دهید. هرگز داروهای خود را در اختیار دیگران قرار ندهید و استامینوفن را فقط برای درمان مشکلی مصرف کنید که برای آن تجویز شده است.