دم اسب نوعی گیاه دارویی است. از دوران رُم باستان تاکنون در طب سنتی از گیاه دم اسب برای خونریزی، بهبود زخم، درمان سل و مشکلات کلیه استفاده شده است. هرچند خواص گیاه دم اسب به این موارد محدود نمی‌شود، تحقیقات علمی کمی درباره خواص این گیاه انجام شده و حتی مصرف طولانی‌مدت آن ممکن است موجب کمبود ویتامین ب۱ شود.

به گزارش چطور، در این مقاله بیشتر با خواص احتمالی این گیاه و عوارض جانبی احتمالی آن آشنا می‌شویم. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

دم اسب چیست؟

دم اسب نوعی گیاه بزرگ شبه‌درخت و در واقع نوعی سرخس چندساله است که به جنس اکویستوم (Equisetum) تعلق دارد. این گیاه در آسیا، خاورمیانه، اروپای شمالی، شمال و مرکز آمریکا و مناطقی با آب‌و‌هوای مرطوب رشد می‌کند و در دوران امپراتوری یونان و رم باستان به‌عنوان گیاه دارویی استفاده می‌شد. این گیاه ساقه منشعب بلند با رنگ سبز دارد که از بهار تا پاییز رشد می‌کند و معمولا به صورت دمنوش استفاده می‌شود.

این گیاه حاوی ترکیبات مفیدی از جمله آنتی‌اکسیدان و سیلیس است که در بهبود سلامتی نقش دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها از بدن در برابر رادیکال‌های آزاد و آسیب سلولی محافظت می‌کنند و سیلیس ترکیبی از سیلیکون و اکسیژن است که به نظر می‌رسد مسئول فواید احتمالی گیاه دم اسب برای پوست، مو، ناخن و استخوان باشد.

فواید احتمالی گیاه دم اسب

سال‌هاست که دم اسب همچون گیاه دارویی استفاده می‌شود، بااین‌حال مدارک علمی کمی برای تأیید خواص گیاه دم اسب وجود دارد. در ادامه، تعدادی از فواید احتمالی این گیاه را مطرح کرده‌ایم.

۱. حمایت از سلامت استخوان

طی سوخت‌و‌ساز استخوان، سلول‌های استخوانی به‌نام استئوبلاست و استئوکلاست‌ مرتب استخوان شما را بازسازی می‌کنند تا از ضعف و شکستگی استخوان جلوگیری کنند. استئوبلاست‌ها در ساخت استخوان و استئوکلاست‌ها در جذب آن نقش دارند. بر اساس یکی از پژوهش‌ها، این گیاه استئوکلاست‌ها را مهار و استئوبلاست‌ها را فعال می‌کند که برای بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان مفید است؛ این بیماری با افزایش فعالیت استئوکلاست‌ها موجب شکستگی استخوان می‌شود.

در پژوهشی دیگر، روزانه ۱۲۰ میلی‌گرم عصاره دم اسب به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن به موش‌ها دادند که سبب بهبود تراکم استخوان آنها شد. محققان معقدند اثر بازسازی استخوان گیاه دم اسب بر موش‌ها به‌علت محتوای زیاد سیلیس آن است. در واقع بیشتر از ۲۵درصد وزن خشک این ماده سیلیس است. این مقدار سیلیس در گیاهان دیگر وجود ندارد.

سیلیس در استخوان هم وجود دارد و با تقویت سنتز کلاژن و بهبود جذب و استفاده از کلسیم تشکیل، تراکم و مقاومت استخوان و غضروف را بهبود می‌دهد.

۲. ادرارآور طبیعی

ادرارآورها موادی هستند که میزان ادرار را افزایش می‌دهند. اثر ادرارآوری این گیاه یکی از مهم‌ترین خواص این سرخس در طب سنتی است. در یکی از تحقیقات مشخص شد مصرف روزانه ۹۰۰ میلی‌گرم گیاه دم اسب خشک‌شده به‌شکل کپسول برای مردان بیشتر از داروهای کلاسیک ادرارآور است.

شاید این مسئله به‌علت خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی و غلظت نمک معدنی موجود در این گیاه باشد. طبق یکی از مقالات، دم اسب توانایی درمان بیماری‌های کلیه از جمله التهاب پیشابراه و سنگ کلیه را دارد. هرچند این نتایج امیدوارکننده است، آزمایش‌های انسانی کمی در این باره انجام شده‌اند.

۳. بهبود زخم و سلامت ناخن

بهبود زخم یکی از کاربردهای موضعی دم اسب است. با بررسی ۱۰روزه ۱۸۰ زن بعد از زایمانشان مشخص شد که استفاده از پماد حاوی ۳درصد عصاره گیاه دم اسب ممکن است تا حدی سبب بهبود زخم و رهایی از درد شود. همچنین قرمزی، ورم و ترشحات زخم در مقایسه با گروه کنترل کاهش چشمگیری یافت. اثر مثبت گیاه ممکن است به‌علت سیلیس زیاد آن باشد.

وقتی محققان از پماد ۵ و ۱۰درصد عصاره دم اسب برای موش‌های مسن استفاده کردند، دریافتند که روند بسته‌شدن زخم و بهبود پوست ۹۵ تا ۹۹درصد بهتر از گروه کنترل بوده است. علاوه‌ بر این، عصاره ااین گیاه را می‌توان به‌جای براق‌کننده ناخن با هدف مهار پسوریازیس ناخن و بیماری‌های پوستی عامل بدشکلی‌های ناخن استفاده کرد.

بر اساس یکی از تحقیقات، استفاده از لاک ناخن حاوی عصاره گیاه دم اسب و سایر مواد سفت‌کننده ناخن علائم پسوریازیس ناخن را کاهش می‌دهد. بااین‌حال برای تأیید این فواید، تحقیق درباره اثر مستقیم این گیاه بر بهبودی زخم و سلامت ناخن نیاز است.

۴. تقویت رشد مو

طبق تحقیقات، دم اسب به‌علت سیلیس و آنتی‌اکسیدان فراوانش ممکن است برای مو مفید باشد؛ آنتی‌اکسیدان‌ها التهاب‌های کوچک و پیری رشته‌های مو ناشی‌ از رادیکال‌های آزاد را کاهش می‌دهند و سیلیس میزان ریزش مو را کاهش می‌دهد و درخشندگی آن را بیشتر می‌کند.

مثلا با بررسی سه‌ماهه زنانی که دچار نازک‌شدن خودبه‌خودی مو بودند مشخص شد که ۲ بار در روز مصرف کپسول حاوی گیاه دم اسب و سایر مواد رشد مو را تقویت می‌کند. بااین‌حال در این پژوهش اثر ترکیبی از مواد بر رشد موها بررسی شد و اثر این گیاه به‌تنهایی بررسی نشد.

سایر فواید احتمالی

• فعالیت ضدالتهابی: دم اسب می‌تواند لنفوسیت‌ها، یعنی نوع اصلی سلول‌های دفاعی در بیماری ایمنی التهابی، را مهار کند.
• فعالیت ضدمیکروبی: به نظر می‌رسد روغن گیاه دم اسب توانایی مبارزه با باکتری‌ها و قارچ‌هایی مثل استافیلوکوکوس‌اورئوس، اشرشیا‌کولای، آسپرژیلوس‌نیجر و کاندیدا آلبیکنس را دارد.
• فعالیت آنتی‌اکسیدانی: این گیاه سرشار از ترکیبات فنولی و گروهی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که آسیب اکسیدانی به غشای سلول را مهار می‌کند.
• اثر ضددیابتی: عصاره دم اسب می‌تواند به کاهش قند خون و بازسازی بافت پانکراسی آسیب‌دیده کمک کند.
• سوختگی و زخم‌های خفیف: می‌توان از این گیاه برای زخم‌ها و سوختگی‌های خفیف استفاده کرد، اما نباید روی زخم‌های باز زده شود.

گیاه دم اسب برای موارد دیگری مثل احتباس مایع، عفونت مجرای ادراری، درد، التهاب و کاهش کنترل ادرار هم استفاده می‌شود.

مقدار مصرف گیاه دم اسب

اطلاعات اطمینان‌بخشی درباره مقدار مناسب مصرف گیاه دم اسب وجود ندارد. به خاطر داشته باشید که محصولات طبیعی همیشه ایمن نیستند و باید به مقدار مناسب مصرف شوند. بنابراین از دستورالعمل همراه محصول پیروی کنید و درباره مقدار مصرف با پزشک مشورت کنید. به‌گفته آژانس دارویی اروپا، مصرف ۹۰۰ میلی‌گرم عصاره دم اسب (حداکثر میزان پیشنهادی) به‌مدت ۴ روز احتمالا اثر دیورتیک دارد، اما حتما دراین‌باره با پزشک مشورت کنید.

عوارض جانبی و منع مصرف

طبق آزمایش روی موش‌ها گیاه دم اسب سمی نیست، اما آزمایش‌های انسانی انجام‌شده در این باره محدودند.

• مصرف خوراکی: دم اسب حاوی تیامیناز است و احتمالا مصرف خوراکی آن مضر باشد. تیامیناز ویتامین تیامین را می‌شکند که ممکن است موجب کمبود تیامین شود. بعضی از محصولات دم اسب برچسب بدون تیامیناز دارند، اما اطلاعات اطمینان‌بخش درباره اینکه این محصول ایمن است یا عوارض جانبی دارد در دسترس نیست.
• مصرف موضعی: اطلاعات اطمینان‌بخشی درباره اینکه این محصول ایمن است یا عوارض جانبی دارد در دسترس نیست.
• اختلال مصرف الکل: افراد مبتلا به این بیماری معمولا نقص تیامین دارند و مصرف این گیاه ممکن است نقص تیامین را بدتر کند.
• حساسیت به هویج و نیکوتین: افرادی که به هویج حساسیت دارند ممکن است به دم اسب هم حساسیت داشته باشند. همچنین این گیاه حاوی مقدار کمی نیکوتین است، پس افراد دچار حساسیت به نیکوتین ممکن است به دم اسب هم حساسیت داشته باشند.
• کمبود پتاسیم (هیپوکالمی): ممکن است گیاه دم اسب میزان پتاسیم خون را کاهش دهد. اگر در معرض کمبود پتاسیم هستید، دم اسب را با احتیاط مصرف کنید. افراد مبتلا به آریتمی قلبی یا کسانی که دیگوکسین مصرف می‌کنند نباید از این گیاه استفاده کنند.
• کمبود تیامین: ممکن است مصرف دم اسب کمبود تیامین را بدتر کند.

مثل سایر مکمل‌های گیاهی، گیاه دم اسب هم مجوز سازمان غذا و دارو را ندارد و افراد باردار یا کسانی که در دوران شیردهی هستند نباید از آن استفاده کنند. همچنین این گیاه حاوی نیکوتین است و مصرف آن برای کودکان توصیه نمی‌شود.

تداخل دارویی دم اسب

• تداخل با لیتیوم: مصرف دم اسب ممکن است دفع لیتیوم را کاهش دهد. افزایش لیتیوم در بدن احتمال بروز عوارض جانبی جدی را افزایش می‌دهد. اگر لیتیوم مصرف می‌کنید، قبل از مصرف این گیاه با پزشک مشورت کنید. شاید نیاز باشد دوز لیتیوم شما تغییر کند.
• تداخل با داروی دیابت: این گیاه ممکن است قند خون را کاهش دهد. بنابراین مصرف گیاه دم اسب با داروهای دیابت شاید موجب افت زیاد قند خون شود. به همین دلیل لازم است مرتب قند خونتان را بررسی کنید.
• تداخل با قرص آب (داروهای مدر): گیاه دم اسب ممکن است میزان پتاسیم را کاهش دهد و قرص آب هم میزان پتاسیم را کاهش می‌دهد. مصرف این گیاه با قرص آب احتمالا موجب افت شدید پتاسیم شود.
• تداخل با افاویرنز: افاویرنز دارویی است که برای درمان اچ.آی.وی (HIV) استفاده می‌شود. مصرف دم اسب با افاویرنز ممکن است اثر دارو را کاهش دهد. قبل از مصرف این گیاه حتما درباره مصرف افاویرنز با پزشکتان صحبت کنید.
• تداخل با داروهای ایدز (مهارکننده‌های نوکلئوزیدی رونوشت معکوس): مصرف گیاه دم اسب با مهارکننده‌های نوکلئوزیدی رونوشت معکوس می‌تواند اثر این داروها را کاهش دهد. اگر از این داروها استفاده می‌کنید، قبل از مصرف این گیاه با پزشک مشورت کنید.