محمد جوانبخت، معاون آب و آبفا اخیرا در نشست فعالان صنعت آب با حضور محمد علی‌آبادی وزیر نیرو اعلام کرده «ما در تهران از اردیبهشت مشکل تامین آب شرب خواهیم داشت» و این در حالی است که میزان ورودی مخازن سدهای کل کشور از ابتدای سال آبی (ابتدای مهرماه) تا ۲۳ دی‌ماه سه درصد کاهش داشته‌است.
مردم ایران امسال چندان روزهای زمستانی تجربه نکرده‌اند تا آنجا که احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی به تازگی اعلام کرد که دمای هوا نسبت به وضعیت عادی زمستان بالاتر بوده و گزارش داد: «از اول تا ۲۶ دی جاری، دمای جاری کشور ۶.۷درجه بوده که در مقایسه با دوره بلندمدت نیم درجه بیشتر شده است. همچنین از ابتدای سال زراعی تا ۲۶ دی‌ماه، دمای جاری در کشور ۱۳.۸ درجه بوده که نسبت به دوره بلندمدت با ۱۲.۸ درجه، یک درجه افزایش دما داشته‌ایم.»
شاید این وضعیت برای ایران که با مشکل تامین سوخت به ویژه تامین گاز مواجه بود بهتر باشد اما بارش کمتر از حد نرم در سال آبی جاری نگرانی برای فصل‌های گرم را دوچندان کرده است. این نکته وقتی جالب توجه می‌شود که عموما هیچ سناریوی جدیدی به ویژه برای آماده‌سازی اذهان و یا برگزاری کمپین‌های مشارکتی تدارک دیده نشده است. ایرانیان به‌ویژه در اسفند هر سال وقتی به استقبال نوروز می‌روند با اجرای رسم خانه‌تکانی آب بیشتری مصرف می‌کنند تا آنجا که تهرانی‌ها در روزهای منتهی به نوروز به‌اندازه روزهای گرم سال آب مصرف می‌کنند.
نکته دیگری که به این داده‌ها باید اضافه کنیم این است که عموما وزیر نیرو در ایران وزیری تمام وقت برای بخش برق و وزیری نیمه‌وقت برای مدیریت بخش آب است. با این وضعیت باید دید چه چشم‌اندازی پیش روی مردم در روزهای گرم پیش رو ممکن است قرار بگیرد.
چهار ماه از سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ سپری شده و گزارش وزارت نیرو از پرشدگی سدهای کشور پیش‌بینی‌ها از خشکسالی را ملموس‌تر کرده است. مردم چه در تهران و چه در سایر نقاط کشور از بهاری بودن هوا می‌گویند و این که حتی در تهران در روزهایی از دی پنجره‌ها را باز کرده بودند.
پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو این افزایش دما را ادامه‌دار و برای فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۴ دستکم ۱.۵ تا ۲ درجه افزایش دما بیش از حد نرمال را پیش‌بینی کرده‌است.
از سوی دیگر وزارت نیرو اعلام کرده میزان ورودی به سدها تا ۲۳ دی ۱۴۰۳ معادل ۵.۶۷ میلیارد مترمکعب بوده که در مقایسه با سال قبل در همین زمان که ۵.۸۶ میلیارد مترمکعب ثبت شده ۳درصد کاهش پرشدگی مخازن سدها را شاهد هستیم. براساس این گزارش تا ۲۳ دی ۱۴۰۳ میزان پرشدگی ۶ سد زیر ۱۰ درصد گزارش شده‌است. این سدها شامل سد ۱۵ خرداد حوضه قمرود ۱۰ درصد، سد استقلال و شیمیل و نیان استان هرمزگان هرکدام به ترتیب شش و صفر درصد، سد ساوه استان مرکزی هفت درصد، سد تنگوئه سیرجان استان کرمان هشت درصد و سد رودبال داراب فارس دو درصد آب دارند.
این گزارش همچنین حکایت از آن دارد که ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۵۱.۵ میلیمتر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۸۷.۸ میلیمتر) ۴۱ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۵۲.۴ میلیمتر) دو درصد کاهش را نشان می‌دهد.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران در ۱۸ آذر۱۴۰۳ در گزارشی از وضعیت سدهای پنجگانه تامین کننده آب تهران یعنی طالقان، امیرکبیر، ماملو،لار و لتیان گفته بود: «سدهای تهران از نظر درصد پرشدگی در وضعیت نامناسبی قرار دارند. »
بررسی وضعیت سدهای تهران حاکی از آن است که تا هفته دی پرشدگی سدهای پنجگانه تامین آب تهران حدود ۲۰ درصد بوده‌است. در میان این پنج سد تنها سد طالقان که فاصله بیشتری از تهران دارد ۳۶درصد پرشدگی دارد و مابقی سدهای تامین‌کننده پایتخت‌نشینان همگی کمتر از ۲۰درصد از پرشدگی دارند.
Related
دولت پزشکیان در آزمون نخستین «زمستان سخت»؛ ۲۰ استان ایران تعطیل شد و افت ارزش ریال به ۳۰ درصد رسید
اسفند پرمصرف پیش پای تابستان سخت
نیمه دوم اسفند هر سال به ویژه در شرایطی که ایرانی‌ها به استقبال نوروزی می‌روند مصرف آب به دلیل خانه‌تکانی به شدت افزایش می‌یابد تا آنجا که معادل با روزهای گرم سال آب مصرف می‌شود. همین وضعیت شوک اول به منابع آب در آستانه روزهای گرم را وارد می‌کند.
براساس اعلام مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ مصرف لحظه‌ای آب در پایتخت به ۵۵ هزار لیتر در ثانیه رسید. وی گفت: «این میزان مصرف، معادل مصرف آب در اوج مصرف روزهای گرم تابستان بوده است.»
البته در نیمه نخست اسفند نیز وضعیت مصرف آب چندان تعریفی ندارد و آمارهای وزارت نیرو نشان از آن دارد که این ماه به نقطه آغاز شروع مصرف بیشتر تبدیل شده است.
جالب اینجاست که طی سال‌های اخیر و به پیشنهاد اتاق بازرگانی ایران روز ۱۳ اسفند به عنوان روز ملی آب برای قرار گرفتن در تقویم پیشنهاد شده و از سوی دیگر دوم فروردین روز جهانی آب، دو مناسبت مهم توجه به مسئله آب عملا در روزهایی قرار دارند که ایرانی‌ها به سبب تعطیلات نوروزی و همچنین مشغولیت آخر سال و خانه‌تکانی کمترین توجه را به این مساله را دارند.
از سوی دیگر در سال‌های اخیر به ویژه با برجسته‌تر شدن مسئله ورشکستگی آبی یا بحران مدیریت منابع آب و مواجه شدن مردم با مشکلاتی نظیر خشک‌شدن دریاچه ارومیه، زاینده‌رود یا اکوسیستم‌های مشابه، هیچ کمپین و فعالیت مدنی برای توجه دادن به وضعیت آب به ویژه در آستانه نوروز شکل نگرفته‌است.
وزارت نیرو حتی شهرهای دارای تنش آبی را نیز معرفی و فهرستی از آن‌ها نمی‌دهد. فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب پیشتر در پاسخ به این انتقاد که چرا شهرهای دارای تنش آبی را اعلام نمی‌کنید تا نهادهای مختلف از جمله شهرداری‌ها و شوراهای شهر هم در این عرصه به وظایف خود عمل کنند گفته بود: «ما اعلام نمی‌کنیم چون تنش اجتماعی موجب تنش آبی هم می‌شود».
«وزارت نیرو هیچ سناریوی جدیدی ندارد»
بررسی‌ها نشان می‌دهد وزارت‌نیرو دولت ایران هیچ برنامه‌ای متناسب با آنچه خود گزارش داده که از اردیبهشت ۱۴۰۴ با تامین آب شرب در پایتخت و سایر شهرهای دارای تنش آبی مواجه است ندارد.
این در حالی است که مدیریت منابع آب در ایران به شدت گرفتار تضاد منافع وزارتخانه‌ها و نهادهای مختلف است به گونه‌ای که هیچ برنامه منسجمی در این عرصه به اجرا درنمی‌آید. برای مثال تنها در قانون بودجه سال ۱۴۰۴ و همچنین بر اساس تکلیف برنامه هفتم وزارت نیرو مکلف است که صرفه‌جویی ۱۵میلیارد مترمکعبی را محقق کند ولی از دیگر سو برای خودکفایی در برخی محصولات از جمله گندم و تامین امنیت غذایی به ۳۰ میلیارد مترمکعب آب نیاز است.
دکتر علی میرچی، استاد مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا به یورونیوز فارسی میگوید: «ما باید بتوانیم مصرف‌مان را سازگار با میزان آب تجدید‌پذیری که داریم و به ما می‌رسد کنیم. این موضوع صرفا از طریق صرفه‌جویی یا به‌کارگیری آبیاری جدید نظیر آبیاری قطره‌ای و تحت‌فشار نیست زیرا ما باید بتوانیم از میزان آبی که صرفه‌جویی می‌کنیم به طبیعت بازگردانیم تا آبخوان‌ها را تغذیه و از پیشرفت فرونشست‌ها بکاهیم».
عموما در نظام جمهوری اسلامی مدیریت در حین بحران انجام می‌شود و قبل و بعد از بحران اقدامی انجام نمی‌شود.
منصور سهرابی
دولت ایران برنامه‌ای تحت عنوان «سازگاری با کم آبی» را از سال ۱۳۹۶ به تصویب رساند که با وجود تشکیل کارگروه‌های استانی و برنامه‌ریزی استان به استان عملا این برنامه با روی کارآمدن دولت سیزدهم به حاشیه رفت. در حال حاضر مدت‌هاست که کارگروه ملی «سازگاری با کم آبی» در سطح وزرا تشکیل جلسه نداده و تکالیف این برنامه نیز به اجرا درنمی‌آید.
یکی از کارشناسان شرکت مدیریت منابع آب ایران در گفتگو با یورونیوز فارسی میگوید: «تنها برنامه موجود برای مواجهه با کمبود آب حفر چاه عمیق اضطراری، قطع آب و آبرسانی با تانکر است».
در همین حال دکتر منصور سهرابی، اگرو اکولوژیست و پژوهشگر بوم‌شناسی و محیط زیست در رفتارشناسی دولت ایران در مواجه با بحران آب به یورونیوز فارسی میگوید: «مدیریت بحران و ریسک سه مرحله دارد. یک دوره قبل از بحران که با پایش و مانیتورینگ برآورد می‌کنید که با چه بحرانی ممکن است مواجه شوید. در این مرحله اقداماتی انجام می‌گیرد که تا جای ممکن دچار آن بحران نشده یا خسارات کمتری متحمل شوید. مرحله دیگر حین بحران است و یک مرحله دیگر نیز پس از بحران. عموما در نظام جمهوری اسلامی مدیریت در حین بحران انجام می‌شود و قبل و بعد از بحران اقدامی انجام نمی‌شود. »
به گفته سهرابی «مصداق این شیوه مدیریت را در آلودگی هوا شاهد هستیم که عموما در زمان بروز آلودگی هوا با تعطیلی سعی در کنترل خسارات انسانی می‌شود و عموما قبل و بعد از بحران نیز هیچ اقدام موثری برای مدیریت آلودگی و کاهش آن صورت نمی‌گیرد».
«دولت ایران به تجربه‌های دیگر کشورها توجهی ندارد»
وقتی در تابستان ۱۴۰۱ آب سد اکباتان همدان تمام شد و بحران گریبان این شهر و مردمش را گرفت وزارت نیرو به سرعت برنامه انتقال آب از یک سد دیگر را در دستور کار قرار داد. همان‌زمان وقتی از فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی وقت صنعت آب ایران پرسیده شد چرا وزارت‌نیرو هیچ برنامه‌ای یا هیچ مانوری در شهرهای دارای تنش آبی نظیر همدان برگزار نمی‌کند او تاکید کرد: «راه تهران از کیپ‌تاون جداست.»
این مقام وزارت نیرو همچنین توجه به تجربه «روز صفر کیپ‌تاون» را نیز مناسب ایران ندانست و گفته بود: «وزارت نیرو نگاهش متفاوت از تجربه کیپ‌تاون و روز صفر در آفریقای جنوبی است. وزارت نیرو تعهدات و وظایفی در قبال مردم دارد که باید آن را اجرایی کند. »
در ژانویه ۲۰۱۸ مقامات رسمی با اعلام این که شهر کیپ‌تاون با چهار میلیون جمعیت تنها برای سه ماه دیگر آب در اختیار دارد، جهان را حیرت‌زده کردند. مسئولان محلی روز ۱۲ آوریل ۲۰۱۸ را «روز صفر» نامیدند؛ این روز بزرگ‌ترین شکست تامین آب ناشی از خشکسالی در تاریخ مدرن این شهر بوده است. با این برنامه عملا محدودیت در تحویل آب آغاز شد و مردم نیز روش‌های جدیدی در مصرف آب و تطبیق خود با شرایط در پیش گرفتند.
در اروپا که به قاره سبز و پربارش معروف است نیز تجربه‌های خشکسالی موجب تغییر رفتار در زمینه مدیریت منابع آب شده‌است.
یکی از کشورهای اروپایی که گرفتار خشکسالی و همچنین اثرات تغییر اقلیم شده، اسپانیا است. این کشور از دهه ۹۰ میلادی برنامه‌های صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب را در مناطقی چون ساراگوسا آغاز کرد که از آن جمله تعویض تجهیزات و سیستم‌های لوله‌کشی آب بود. در کنار این شیوه و تغییر کنتور‌های خانگی برنامه‌های افزایش آگاهی نیز در دستور کار قرار داده شد. به این ترتیب پس از سال ۱۹۹۷ اسپانیا در ساراگوسا توانست ۱.۲ میلیارد لیتر آب در سال صرفه‌جویی کند و مصرف روزانه آب برای هر نفر با ۹۶ لیتر در روز رساند.
ایران با وجودی که گفته می‌شود ۳۰درصد پرت آب ناشی از شبکه فرسوده توزیع دارد هنوز در این عرصه اقدامی نکرده‌است.
در عین حال آخرین آمار اعلام شده توسط وزارت نیرو به نقل از علی سیدزاده، مدیرکل دفتر مدیریت مصرف آب، خدمات مشترکان و کاهش هدررفت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور نشان از آن دارد که سرانه مصرف آب هر ایرانی ۲۳۵ لیتر در شبانه‌روز است.
ما نیاز به اصلاح و بهبود روش‌هایمان داریم. از جمله راهی که اکثر کشورها آن را در پیش گرفته‌اند تصفیه و بازچرخانی آب است.
در همین حال دکتر علی میرچی، استاد مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا به یورونیوز فارسی میگوید: «آمریکا مدت‌هاست به سمت چرخه بسته آب رفته است. دهه‌هاست در کالیفرنیا دارند روی بازچرخانی آب کار می‌کنند. برخلاف آن در ایران هر چقدر آب مورد نیاز است از منابع آب دیگر از جمله سفره‌های زیرزمینی که تجدید‌پذیر نیستند استفاده می‌شود. »
او با تاکید بر این که همه کشورهایی که در جغرافیای گرم و خشک تعریف می‌شوند به سمت مدیریت پساب و بازچرخانی آب رفته‌اند توضیح می‌دهد: «علم به ما میگوید فاضلاب را به گونه‌ای می‌توانیم تصفیه کنیم که قابل بهره‌برداری باشد. در خیلی‌جاها آب تصفیه‌شده از پساب را به صورت غیرمستقیم به دریاچه سد وارد و بعد دوباره تصفیه می‌کنند. در خیلی جاهای دیگر نیز به صورت مستقیم پس از تصفیه استفاده می‌کنند. اما در ایران به هر دلیل از جمله مولفه‌های روانی یا دینی به سمت چرخه‌های بسته نرفته‌اند».
دکتر میرچی تاکید می‌کند: «نیاز آبی شرب نمی‌تواند ما را به این بدبختی برساند. ما نیاز به اصلاح و بهبود روش‌هایمان داریم. از جمله راهی که اکثر کشورها آن را در پیش گرفته‌اند تصفیه و بازچرخانی آب است.»
این در حالی است که سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد شبکه جمع‌آوری فاضلاب و احداث تصفیه‌خانه از جمله کندترین پروژه‌های عمرانی در ایران است. اخیرا استاندار گیلان از وضعیت در خطر تالاب انزلی برای ورود فاضلاب انسانی سه شهر رشت، صومعه‌سرا و انزلی به این تالاب خبر داده و گفته بود برای نجات تالاب انزلی و تکمیل پروژه فاضلاب سه شهر یاد شده ۳۰۰ میلیون دلار فوری نیاز دارد. در همین حال خبرگزاری ایسنا در گزارشی روش تامین مالی دولت اتمام پروژه فاضلاب این سه شهر را بالغ بر بیش از ۱۰۰ سال برآورد کرده بود.
رضا حاجی‌کریم، رییس فدراسیون صنعت آب ایران متوسط عمر پروژه‌های عمرانی ملی با بودجه دولتی در ایران ۱۷ سال برآورد کرده است. این در حالی است که برآورد بخش خصوصی ایران از نیاز به سرمایه‌گذاری در بخش آب کشور بالغ بر ۶۵هزار میلیارد تومان است. موقعیتی که نه دولت از پس از آن برمی‌آید و نه بخش خصوصی به دلیل قیمت گذاری دستور آب رغبتی برای ورود به آن دارد.
source