رویداد ۲۴ | فاطمه کریمخان: بیع مضاربه، فروش آپارتمان و سرمایه گذاری، لیزینگ، کسب سود قرض الحسنه، و حالا هم خرید آنلاین طلای آب شده!

عناوین ظاهرا با یکدیگر متفاوتند، اما نتیجه ظاهرا همیشه یکی است. تجمع مال باختگان و مصاحبه مقام‌های قضایی و انتظامی با وعده پیگیری، بازداشت و در مواردی استرداد متهمان. 

به ترفند به کار رفته در این شرکت‌ها ترفند «پانزی» می‌گویند. ترفندی که نام خود را از چارلز پانزی یکی از مشهورترین کلاه برداران تاریخ آمریکا گرفته است، اما نه اختراع او بوده، نه به کار او محدود شده است. شیوه کار پانزی پیچیده نیست.

فرمول محاسبه سود فروش آنلاین طلا

کلاه برداران وعده سودی بسیار کلان می‌دهند، اگر میانگین سود ۲۰ درصد است، آنها می‌گویند سود ۳۰ تا ۴۰ درصدی می‌دهند. اگر از آنها بپرسید چگونه این سود را کسب می‌کنند از عبارت‌های من در آوردی و داستان پردازی استفاده می‌کنند، گاهی به سرمایه گذاری خارجی ارجاع می‌دهند و گاهی ادعا می‌کنند که از بازار‌ها های نوظهور خبر دارند. معمولا هم به دسته اول و دوم سرمایه گذاران شان، به کسانی که با ترس و لرز رقم‌های اندکی سرمایه گذاری کرده‌اند سود‌های چشم گیر پرداخت می‌کنند، این کار باعث می‌شود افراد تحریک شوند پول بیشتری را سرمایه گذاری کنند، یا این که دیگران را هم به سرمایه گذاری دعوت کنند. تعداد سرمایه گذاران به شکل تصاعدی زیاد می‌شود، در حالی که شرکت‌ها ادعا می‌کنند هر لحظه که سرمایه گذاران مایل باشند می‌توانند اصل و سود پول خود را پس بگیرند، در واقع تنها گروه بسیار کوچکی از سرمایه گذاران می‌توانند پول خود را پس بگیرند. کلاه برداران اغلب وقتی به اندازه چشم گیری بزرگ می‌شوند، یا درخواست دریافت سرمایه و سود رشد می‌کند، یا این که از جانب پلیس و سایر ناظران احساس خطر می‌کنند با تمام پول جمع آوری شده فرار می‌کنند. تعداد کلاه بردارانی که با چنین ترفندی از مردم پول جمع کرده و فرار کرده‌اند، یا درگیر زندان و دادگاه و رد مال شده‌اند و ناتوان از پرداخت نه تنها سود بلکه اصل پول مردم هستند بسیار زیاد است و گویا قرار نیست تکراری شدن بازی از جذابیت آن برای مردم بکاهد. 

طلای آب شده آنلاین!

پلیس می‌گوید تا به حال بیش از ده میلیون نفر از سایت‌های فروش آنلاین طلا خرید کرده‌اند. به نظر می‌رسد این عدد، شامل تمام کسانی که به صورت آنلاین طلا خرید و فروش می‌کنند و نیز کسانی که در شرکت‌های فروش آنلاین طلا «سرمایه گذاری» می‌کنند می‌شود. هرچند خرید و فروش آنلاین طلا مورد اعتراض کسب و کار سنتی طلا فروشی است، اما الزاما کلاه بردارانه نیست. 
در حالی که سرمایه گذاری در شرکت‌های خرید طلا به کلاه برداری‌های پانزی شبیه است. اگر فرض بگیریم عدد مورد اشاره رییس پلیس امنیت اقتصادی دقیق است و ده میلیون نفر در شرکت‌های سرمایه گذاری خرید طلا سرمایه گذاری کرده‌اند، و هر نفر از آنها تنها یک گرم طلا خریده است، باید حدود ده تن طلا در اختیار سایت‌های فروش طلای آنلاین باشد. از آنجا که این حجم طلا قطعا در اختیار آنها نیست، این گمانه زنی چندان دور از ذهن نیست که سایت‌های فروش طلا هم می‌توانند یک کلاه برداری پانزی دیگر را در آینده رقم بزنند.

اطلاعیه شرکت‌های فروش طلای آنلاین

در روز‌های گذشته سایت‌های فروش آنلاین طلا، یکی پس از دیگری بیانیه داده و گفته‌اند که طلای خریداری شده یا عرضه شده توسط آن‌ها «واقعی» است و مردم نباید به گمانه زنی‌ها در مورد کلاه برداری اعتماد کنند. اما نحوه کار این سایت‌ها اجازه خوش بینی به بیانیه‌های آنها را نمی‌دهد. سایت‌های فروش طلای آنلاین می‌گویند هر روز، با هر مقدار پولی که در اختیار دارید، می‌توانید به قیمت روز طلا بخرید، ما این طلا را برای شما پس انداز می‌کنیم و هر زمان که خواستید می‌توانید معادل رقمی که در نزد ما سرمایه گذاری کرده‌اید «طلا» تحویل بگیرید.

فرض کنید که شما ۳۰۰ صوت طلا با قیمت چهار میلیون تومان، ۳۰۰ صوت طلا با قیمت ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و ۴۰۰ صوت طلا با قیمت ۴ میلیون ۶۰۰ هزار تومان خریداری کرده‌اید. یعنی در مرحله اول، زمانی که قیمت تابلو طلا فروشی، ۴ میلیون تومان برای هر گرم طلای ۱۸ عیار بوده است، شما رقم یک میلیون و سیصد صد هزارتومان، پول پرداخت کردید، با قیمت چهار میلیون و ۳۰۰ هزار تومان، یک میلیون و چهار صد هزار تومان پول پرداخت کردید و با قیمت چهار میلیون و ۶۰۰ هزار تومان حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان پول پرداخت کردید.

در مجموع شما حدود چهار میلیون و دویست، سیصد هزار تومان پول پرداخت کردید و نزد شرکتی که در آن سرمایه گذاری کرده‌اید صاحب یک گرم طلا هستید. امروز قیمت یک گرم طلای ۱۸ عیار بر اساس نرخ تابلو، پنج میلیون و هفتصد هزار تومان است.

اگر شرکت بخواهد به شما طلا تحویل دهد، رقمی که باید برای خرید طلا پرداخت کند از پولی که شما به شرکت داده‌اید بسیار بیشتر است و این مساله باعث می‌شود که این سرمایه گذاری از نظر شما عاقلانه و پر سود باشد، اما شرکت برای این که بتواند این طلا را به شما تحویل دهد باید با پولی که شما ظرف حدود یک سال روی این قیمت‌ها به شرکت پرداخت کرده‌اید تجارتی کرده باشد که عوارض تورم را جبران کند و همچنین سود ده باشد، تا شرکت هم بتواند طلای شما را تحویل دهد و هم بتواند از این معامله سودی برای خودش برداشت کند.

روشن است که نه شرکت چنان سرمایه گذاری کرده و نه امروز می‌تواند طلای شما را تحویل دهد. پس اگر شما بخواهید طلای خود را تحویل بگیرید شرکت آن را از محل سرمایه گذاری‌های تازه خریداری می‌کند و به شما تحویل می‌دهد، اما زمانی که سرمایه گذاران بعدی بخواهند طلای خود را تحویل بگیرند چی؟ و باید در نظر گرفت که شرکت همین حالا بابت پرداخت آن یک گرم طلای شما در زیان است و تحویل طلای بیشتر تنها به معنی زیان بیشتر است. 

چشم انداز مبهم اقتصادی و میل به سرمایه گذاری‌های پر ریسک

اما چرا مردم علیرغم این که شیوه فروش آنلاین طلا، قبلا در فروش آپارتمان، سرمایه گذاری در خارج از کشور و تجارت‌هایی مانند کوروش کمپانی تکرار شده است، باز هم در دام این تبلیغات می‌افتند؟ برخی کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی علت این مساله را اول حفظ ارزش پولی که به زحمت پس انداز شده و هر روز از ارزش آن کاسته می‌شود و دوم سرایه گذاری با نیت ثروتمند شدن می‌دانند.

همزمان مشاهده شده که برخی از اقتصاددانان اینستاگرامی به سرزنش کردن مردم در جایگاه قربانی نظام اقتصادی می‌پردازند و بدون آنکه متوجه اضطراب ناشی از اثرات تورمی بر زندگی عموم باشند مدام با ارجاع به این که «فقر احمق می‌کند» تصمیمات اقتصادی جامعه را زیر سوال می‌برند. 
اسفند ماه سال گذشته، حداقل حقوق تعیین شده حدود ۴۰ درصد کمتر از خواسته نماینده کارگران در جلسات تعیین حداقل دستمزد بوده است، در آن زمان با دلار ۵۵ هزار تومانی حداقل مزد ۱۲ میلیون تومانی در همان اسفند ماه هم جبران فاصله بین درآمد و هزینه‌های مردم را نمی‌کرد و با وجود قیمت دلار ۸۵ هزار تومانی اگر فردی در اسفند سال گذشته حتی ۳۵ میلیون تومان حقوق می‌گرفت این رقم معادل ۵۵۰ دلار بود، و امروز این ۳۵ میلیون تومان معادل حدود ۴۰۰ دلار است. (هرچند عدد دریافتی بسیاری از شاغلان در ایران به مراتب کمتر از این عدد است.)

 همین مساله عقب ماندن از هزنیه‌ها در شرایط ثابت ماندن رقم درآمد‌ها و به فرض نادیده گرفتن احتمال همیشگی بیکار شدن و از دست دادن محل امرار معاش، باعث می‌شود که مردم به هر ادعایی که می‌گوید می‌تواند از فشار تورم بر درآمد آنها کم کند و به آنها کمک کند ارزش پول خود را حفظ کنند اعتماد کنند.

وقتی سر و صدای رسانه‌ای بلند می‌شود و روشن می‌شود که همان طور که گولد کوئست فروش طلا نبود، و سکه ثامن فروش سکه نبود، و تریدر‌ها در حال جارو کردن پول با سرمایه گذاری در یک بازار نامرئی نبودند، و کورش کمپانی به فرمول ساخت آیفن آخرین مدل دست پیدا نکرده بود، فروش آنلاین طلا هم یک برنامه سرمایه گذاری اقتصادی نیست.

کلاه برداری‌های پانزی اغلب، افرادی با دانش اقتصادی پایین را هدف قرار می‌دهند، مساله به سادگی به این موضوع که مردم فقیر رویای ثروتمند شدن دارند و به همین دلیل در سرمایه گذاری ریسک‌های بیشتری را قبول می‌کنند نیست. بسیاری از قربانیان کلاه برداری‌های پانزی به آن معنا فقیر نیستند، آنچه که در بین تمام قربانیان کلاه برداری‌های پانزی مشترک است، ترس از آینده نا معلوم سرمایه پس انداز شده خودشان است.

چرا مردم در دام می‌ا‌فتند؟

در سال‌های اخیر هر بار که صدای اعتراض آسیب دیدگان شرکت‌های پانزی و هرمی و مانند آن بلند شده است رسانه‌ها برنامه‌هایی با این هدف که «چه اتفاقی افتاده است» و «چرا مردم به دام افتاده‌اند تهیه کرده‌اند»، آن چیزی که هرگز در برنامه سیاست گذاران نبوده است برنامه ریزی برای «جلوگیری از بروز کلاه برداری پانزی از طریق آموزش عمومی» است.

گنجاندن یک درس مقدمات اقتصاد در مدارس آن قدر‌ها هم که به نظر می‌رسد کار سختی نیست. چنین درسی نه تنها می‌تواند مفاهیم بنیادی اقتصاد را به نوجوانان آموزش دهد بلکه یک آموزش سراسری علیه کلاهبرداری‌هایی مانند رویه‌های پانزی فراهم خواهد کرد.

به هر حال در کشوری مانند ایران، که هر سال بخشی از مردم و هر چند سال بخش بسیار بزرگی از مردم قربانی تکنیک‌های کلاه برداری ساده می‌شوند، و در عین حال چشم انداز روشنی هم برای تغییر وضعیت اقتصادی وجود ندارد و انتظاری هم از دلسوزی سیاست گذاران و تلاش آنها برای بهبود وضعیت با تمرکز بر آموزش عمومی از طریق مدارس نیست شاید استفاده افراد از دوره‌های آموزشی مبانی مالی و اقتصادی در پلتفرم‌های اینترنتی بتواند امید اندکی برای جلوگیری از بر باد رفتن سرمایه پس انداز شده مردم بوجود بیاورد.