1

مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره Esas Holding، آقای H. Çağatay Özdoğru به سوالات شما پاسخ می‌دهد.
هوش مصنوعی (AI) در طول سال‌ها به طور قابل توجهی تکامل یافته است و ما شاهد پیشرفت‌های هندسی در سال‌های اخیر هستیم. هوش مصنوعی اکنون می‌تواند مسائل پیچیده را حل کند، زبان انسانی را درک کند و پیش‌بینی‌های مبتنی بر داده ارائه دهد.
با این حال، یک سوال بزرگ همچنان مطرح است: آیا هوش مصنوعی واقعاً می‌تواند استدلال کند؟
به عبارت دیگر، آیا می‌تواند مانند یک انسان تصمیماتی مبتنی بر شهود، اخلاق و استنتاج منطقی بگیرد؟ اگر هنوز به این نقطه نرسیده، چه زمانی خواهد رسید؟
پاسخ این سوال واقعاً همه ما را نگران می‌کند.

مغز انسان چگونه استدلال می‌کند؟

تعریف استدلال از دیدگاه شکسپیر
ویلیام شکسپیر استدلال را اینگونه تعریف می‌کند:
«اگر تعادل عقل و قضاوت برای سنجش کفه‌های زندگی در برابر کفه‌های لذت وجود نداشت، شرارت خون ما و پلیدی طبیعت‌مان ما را وادار به انجام نامحتمل‌ترین کارها می‌کرد.»

فرآیند استدلال در انسان‌ها
استدلال تنها توانایی پردازش اطلاعات نیست، بلکه توانایی معنا دادن به آن، ارزیابی زمینه و استدلال در مواجهه با عدم قطعیت است.
انسان‌ها با یادگیری از تجربه و هدایت خود از طریق شهود استدلال می‌کنند. آنها تصمیمات را تنها بر اساس داده‌ها نمی‌گیرند، بلکه احساسات، اصول اخلاقی و پیش‌بینی‌های آینده را نیز در نظر می‌گیرند.

نسخه‌های فعلی هوش مصنوعی، اگرچه از قابلیت‌های پردازش داده قدرتمندی برخوردارند، اما هنوز قادر به استدلال مستقل نیستند.
دلایل اصلی این امر شامل عدم توانایی در تصمیم‌گیری شهودی، دشواری در درک زمینه و ناتوانی در درونی‌سازی ارزش‌های اخلاقی است.
تحقیقات (بر اساس arxiv) نشان می‌دهد که مدل‌های فعلی هوش مصنوعی دارای توانایی‌های استدلال متفاوتی هستند و عموماً هنوز به سطح استدلال انسانی نرسیده‌اند.

توانایی استدلال هوش مصنوعی امروزی

چه میزان استدلال در مدل‌های فعلی هوش مصنوعی وجود دارد؟
پیشرفته‌ترین مدل‌های هوش مصنوعی کنونی می‌توانند در شرایط خاصی استدلال منطقی انجام دهند. مدل‌های زبانی بزرگ (LLMها) می‌توانند استنتاج‌های متنی انجام دهند و سیستم‌های یادگیری عمیق قادر به تحلیل‌های پیچیده هستند.
با این حال، استدلال چیزی فراتر از تولید پاسخ‌های آموخته شده است. به عنوان مثال:

مواجهه با عدم قطعیت

در حالی که انسان‌ها گاهی حتی با اطلاعات ناقص یا متناقض تصمیم می‌گیرند، هوش مصنوعی در نبود داده‌های قطعی دچار مشکل می‌شود.

درک زمینه

معنای یک جمله تنها وابسته به کلمات نیست، بلکه به زمینه، فرهنگ و هنجارهای اجتماعی که جمله در آن گفته می‌شود نیز بستگی دارد.

شهود و پیش‌بینی

انسان‌ها می‌توانند با استفاده از تجربیات و احساسات خود نتایج رویدادها را پیش‌بینی کنند، اما هوش مصنوعی هنوز در این زمینه به سطح انسانی نرسیده است.

شبکه‌های عصبی که از مغز انسان تقلید می‌کنند

پاسخ به این سوال در گرو توسعه مدل‌های جدید است
توسعه مدل‌های جدید که توسط الگوریتم‌های پیشرفته و علوم شناختی پشتیبانی می‌شوند، نقش مهمی در پاسخ به این سوال دارد. شرکت‌هایی مانند OpenAI، Google DeepMind و DeepSeek در حال تحقیق روی شبکه‌های عصبی هستند که نحوه عملکرد مغز انسان را شبیه‌سازی می‌کنند.

نمونه‌هایی از پروژه‌های پیشگامانه

• پروژه «Strawberry» از OpenAI با هدف بهبود توانایی مدل‌های هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی برای وظایف پیچیده‌تر و اسکن خودکار اینترنت توسعه یافته است.
• شرکت‌هایی مانند Hume AI در تلاشند تا هوش مصنوعی بتواند زمینه احساسی را درک کند تا تصمیماتی مشابه انسان بگیرد. رابط صدای همدل (Empathic Voice Interface یا EVI) از Hume AI قادر به درک و برقراری ارتباط با ظرافت‌های احساسی موجود در صدای کاربر است.

نقش احساسات در فرآیند استدلال
از آنجا که احساسات نقش مهمی در فرآیند استدلال دارند، ممکن است هوش مصنوعی نیاز داشته باشد که زمینه‌های احساسی را درک کند تا بتواند تصمیماتی شبیه به انسان بگیرد.

هوش مصنوعی چه خواهد کرد وقتی انسان غیرمنطقی رفتار می‌کند؟

مقایسه استدلال انسانی و استدلال هوش مصنوعی
امروزه بسیاری بر این باورند که هوش مصنوعی هنوز فاصله زیادی با استدلال انسانی دارد.
با این حال، انسان‌ها نیز همیشه در تصمیم‌گیری‌های منطقی موفق نیستند.
در کتاب «Irrational»، روانشناس و نویسنده بریتانیایی، استوارت سادرلند، توضیح می‌دهد که چرا انسان‌ها اغلب تصمیمات غیرمنطقی می‌گیرند و چگونه.

دلایل تصمیمات غیرمنطقی انسان‌ها

• مشاهده ناقص
• نیاز به همرنگ شدن با جماعت
• پایداری بی‌مورد بر تصمیمات قبلی
• نادیده گرفتن شواهد
• ایجاد روابط علّی نادرست
• اعتماد به نفس بیش از حد

اگر استدلال انسانی اغلب احساسی، جانبدارانه یا غیرمنطقی باشد، چقدر درست است که ادعا کنیم هوش مصنوعی نمی‌تواند واقعاً استدلال کند؟
در حال حاضر می‌توان گفت که هوش مصنوعی می‌تواند استنتاج‌های مبتنی بر داده انجام دهد، اما هنوز فاقد شهود کامل انسانی و مکانیزم‌های تصمیم‌گیری اخلاقی است.
با این وجود، هیچ دلیلی وجود ندارد که هوش مصنوعی نتواند به قدرت استدلال دست یابد.
شاید سوال واقعی و کمی فلسفی این باشد:
آیا واقعاً می‌خواهیم هوش مصنوعی به قدرت استدلال دست پیدا کند؟