1

یادگیری در دل جنگل‌های استوایی

در جنگل‌های انبوه استوایی از پاناما تا برزیل، خفاش‌ها برای شکار از چشم استفاده نمی‌کنند؛ آن‌ها گوش می‌دهند.

یکی از گونه‌های جالب این جانوران، خفاش لب‌فر‌دار است. این خفاش‌ها به‌صورت تصادفی به دنبال غذا نمی‌گردند، بلکه به آوازهای عاشقانه قورباغه‌ها و وزغ‌ها گوش می‌سپارند. اما نکته مهم این است که نه هر آواز قورباغه‌ای، وعده غذایی امن یا خوش‌طعم را نوید می‌دهد.

برخی قورباغه‌ها بیش از حد بزرگ هستند، برخی دیگر سمی‌اند. حال سوال اینجاست: این خفاش‌ها چگونه متوجه می‌شوند کدام صدا ارزش دنبال‌کردن دارد؟ پاسخ در تجربه نهفته است.

یادگیری آنچه قابل خوردن است، زمان می‌برد

مطالعه‌ای از مؤسسه تحقیقات استوایی اسمیتسونین

پژوهشگران «مؤسسه تحقیقات استوایی اسمیتسونین» (STRI) با همکاری دانشمندانی از دانشگاه پردو دریافتند که خفاش‌های لب‌فر‌دار با دانش ذاتی متولد نمی‌شوند. بلکه آن‌ها باید با رشد و تجربه، یاد بگیرند که به کدام صدا اعتماد کنند. این پژوهش، نخستین مدرکی است که به‌وضوح نشان می‌دهد شکارچیانی که به شنود سیگنال‌های گونه‌های دیگر تکیه دارند، با گذر زمان مهارت خود را تقویت می‌کنند.

استعداد شگفت‌انگیز در شنود صداها

این گونه از خفاش‌ها از ماهرترین شنودگران طبیعت به‌شمار می‌روند. آن‌ها به صداهای جفت‌گیری بیش از ده گونه قورباغه و وزغ گوش می‌دهند. به‌محض شنیدن صدای درست، در عرض چند ثانیه به سمت طعمه شیرجه می‌زنند. اما نه هر صدایی نشان از طعمه‌ای امن دارد. برخی قورباغه‌ها با سم از خود دفاع می‌کنند، برخی نیز بیش از اندازه بزرگ هستند.

چگونه خفاش‌ها از قورباغه‌های نامناسب اجتناب می‌کنند؟

فیلتر طبیعی صداها برای بقا

خفاش‌های بالغ، توانایی فوق‌العاده‌ای در فیلترکردن صداهای اشتباه دارند – چیزی شبیه فیلتر اسپم برای صداهای قورباغه! اما پرسش اصلی برای دانشمندان این بود که آیا این توانایی ذاتی است یا اکتسابی؟ این سوال زمینه‌ساز پژوهش جدید شد.

«واقعاً شگفت‌انگیز است که این خفاش‌ها اصلاً از صداهای گونه‌ای کاملاً متفاوت برای شکار استفاده می‌کنند، و مدت‌ها بود که می‌خواستیم بدانیم چگونه این مهارت غیرمعمول را کسب می‌کنند.»
— لوگان جیمز، پژوهشگر پسا دکتری در STRI و نویسنده اصلی مقاله

آزمایش شنیداری روی خفاش‌های وحشی

رفتار متفاوت خفاش‌های بالغ و جوان

تیم پژوهشی، خفاش‌های بالغ و نوجوان لب‌فر‌دار را از طبیعت به دام انداخت و برای آن‌ها ۱۵ صدای مختلف جفت‌گیری قورباغه و وزغ را پخش کرد؛ برخی صداها متعلق به گونه‌های خوش‌خوراک، و برخی از گونه‌های سمی یا بسیار بزرگ بودند.

همان‌طور که انتظار می‌رفت، خفاش‌های بالغ بسیار گزینشی عمل کردند. آن‌ها به‌وضوح بیشتر به صداهای قورباغه‌های قابل خوردن واکنش نشان دادند. اما خفاش‌های نوجوان چنین تمایزی قائل نشدند. آن‌ها به‌طور میانگین به همه صداها واکنشی مشابه نشان دادند، صرف‌نظر از سمی بودن یا نبودن قورباغه.

تشخیص خطر به تمرین نیاز دارد

اول نشانه‌های اندازه، بعد تشخیص سموم

تنها مهارتی که خفاش‌های نوجوان داشتند، توانایی تشخیص طعمه‌های بزرگ از طریق صدا بود – مشابه بزرگسالان. اما هنوز یاد نگرفته بودند کدام گونه‌ها سمی‌اند. این یافته نشان می‌دهد که خفاش‌های جوان ابتدا از نشانه‌های اندازه استفاده می‌کنند، درحالی‌که توانایی تشخیص خطر با تجربه و گذر زمان در آن‌ها شکل می‌گیرد.

«می‌دانستیم که این خفاش‌ها بسیار باهوش‌اند و در آزمایش‌ها قابلیت یادگیری دارند، اما تا به حال بررسی نکرده بودیم که آیا این توانایی یادگیری در بهینه‌سازی واکنش به صداهای طبیعی طعمه نیز نقش دارد یا خیر.»
— لوگان جیمز

خفاش‌های نوجوان در حال یادگیری قوانین بازی

این پژوهش، نخستین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد شکارچیان در سنین مختلف چگونه به سیگنال‌های شنودی واکنش نشان می‌دهند. یافته‌هایی که بسیار قابل همذات‌پنداری هستند؛ درست مانند بچه‌های انسان یا حیوانات دیگر، خفاش‌های نوجوان نیز نیاز به زمان دارند تا مهارت تصمیم‌گیری خود را تقویت کنند.

«سال‌هاست این گونه خارق‌العاده را مطالعه می‌کنیم و بسیاری از جنبه‌های رفتاری آن را می‌دانیم. اما این نخستین‌بار بود که خفاش‌های نوجوان را بررسی کردیم. دیدن اینکه آن‌ها مانند کودکان انسان نیاز به زمان و تجربه برای تقویت مهارت‌های تشخیص دارند، واقعاً جالب بود.»
— راشل پیج، دانشمند مؤسسه STRI

الگویی گسترده در میان شکارچیان طبیعت

یادگیری از طریق آزمون و خطا

یافته‌های این مطالعه تنها به خفاش‌ها محدود نمی‌شود. این امکان وجود دارد که بسیاری از شکارچیان در طبیعت نیز با همین روش – یعنی یادگیری از تجربه – مهارت‌های شکار خود را تقویت می‌کنند.

«این مطالعه قدرت رشد و یادگیری را در شکل‌دهی رفتار شنود شکارچیان برجسته می‌کند؛ نگاهی که شاید فراتر از خفاش‌ها به دیگر شکارچیانی که در محیط‌های حسی پیچیده فعالیت دارند، نیز تعمیم‌پذیر باشد.»
— پروفسور خیمِنا برنال، استاد دانشگاه پردو و از نویسندگان ارشد مطالعه

جمع‌بندی: خفاش‌ها با گوش یاد می‌گیرند، نه چشم

مطالعه‌ای که در مجله علمی Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences منتشر شده، نگاهی نو به فرآیند یادگیری در طبیعت دارد. خفاش‌های لب‌فر‌دار با گوش‌دادن به صداهای محیط و تجربه‌های تلخ یا شیرین گذشته، یاد می‌گیرند کدام صدا وعده یک وعده غذایی امن و خوشمزه را می‌دهد – روایتی از تکامل هوشمندانه در دل جنگل‌های استوایی.