به جرات میتوان گفت که هیچ سری بازی قدرت مقابله با تاثیر طولانیمدت DOOM در صنعت گیمینگ را ندارد! حالا نوبت به آن رسیده تا نگاهی به تمامی اشارههای دنیای سینمایی و سریالها به این سری محبوب بیندازیم.
۱) مجموعه انیمیشنی Family Guy: فصل ۴، اپیزود ۱۴

در میان مراجع گوناگون به بازی افسانهای DOOM در رسانهها، نمونهای طنزآمیز و به یاد ماندنی در سریال Family Guy دیده میشود. در تیتراژ ابتدایی قسمت ۱۴ فصل ۴ با نام PTV که در سال ۲۰۰۵ پخش شد، صحنهای کوتاه اما فوقالعاده وجود دارد: استویی گریفین، نوزاد نابغه و شیطانی سریال، با سهچرخه اسباببازی خود دو هیولای ایمپ (Imp) از سری مذکور را به قتل میرساند.
این صحنه با وفاداری بصری به محیط پیکسلی و سبک گرافیکی دهه ۹۰ بازی ساخته شده است. این لحظه طنز سیاه متمایز سریال را به نمایش میگذارد: ترکیب غیرمنتظره بیگناهی ظاهری یک نوزاد با خشونت اغراقشده یک بازی ویدیویی فرهنگی و محبوب. این ارجاع نه تنها نوستالژی بازیکنان قدیمی DOOM را برمیانگیزد بلکه هجو فرهنگ گیمی و خشونت دروغین در رسانهها را نیز در دل طنز خود جای میدهد. این صحنه کوتاه، گواهی بر نفوذ ماندگار DOOM در فرهنگ عامه است؛ حتی تا حدی که به عنصری برای شوخی در یکی از نامدارترین انیمیشنهای کمدی جهان تبدیل شود.
۲) مجموعه انیمیشنی The Simpsons: فصل ۱۶، اپیزود ۶

در فصل ۱۶ سریال The Simpsons که در سال ۲۰۰۴ پخش شد، اشارهای هوشمندانه به پدر بازیهای اول شخص دیده میشود. در قسمت ششم با نام Midnight RX، هومر سیمپسون برای تأمین بیمه درمانی به دنبال شغلی جدید میگردد. در صحنهای جذاب، یکی از کارکنان پشت رایانه مشغول بازی است؛ عنوانی با رابط کاربری آشنا و سبک گرافیکی سهبعدیِ کاملاً الهامگرفته از DOOM.
نکته طنزآمیز زمانی است که گزارشگر درون بازی فریاد میزند:
شما دومبات را شکست دادید و پورتال را بستید. فوبوس در امان است!
این دیالوگ مستقیم به داستان کلاسیک DOOM اشاره دارد که در آن بازیکن باید پایگاه فضایی فوبوس (یکی از قمرهای مریخ) را از شر شیاطین نجات دهد.
این ارجاع نه تنها نوستالژی بازیکنان دهه ۹۰ را زنده میکند بلکه با طنز متمایز The Simpsons، فرهنگ گیمینگ در محیطهای کاری را به سخره میگیرد. هومر برای کار در فوبوس هیجانزده میشود. سریال The Simpsons با این شوخی ظریف، جاودانگی تاثیر DOOM بر فرهنگ عامه را یک بار دیگر تایید کرد.
۳) سریال F.R.I.E.N.D.S: فصل ۲، اپیزود ۸

در فصل دوم سریال محبوب Friends که در سال ۱۹۹۵ پخش شد، اشارهای تاریخی و طنزآمیز به هیاهوی فرهنگی بازی DOOM دیده میشود. در قسمت هشتم با نام The One with the List، چندلر بینگ، با بازی متیو پری، یک لپتاپ فوقپیشرفته آن زمان (احتمالاً مدلی از IBM) خریداری میکند و پس از کمک کردن به راس پیشنهاد میدهد:
شماها میخواهید DOOM بازی کنید؟!
این صحنه فوقالعاده، چندلر را بهعنوان یکی از اولین شخصیتهای اصلی تلویزیونی نشان میدهد که به صراحت DOOM را نام میبرد. او از دوستانش، راس و جویی دعوت میکند تا این بازی فوقالعاده را تجربه کنند.
این لحظه کوتاه، نکتهای مهم را بهخوبی نشان میدهد:
نفوذ سریع DOOM در جریان اصلی فرهنگ عامه تنها دو سال پس از انتشار آن.
این دیالوگ ساده، سندی ارزشمند از تأثیر انقلابی DOOM بر تلویزیون و زندگی روزمره دهه ۹۰ است.
۴) مجموعه انیمیشنی All Dogs Go to Heaven: فصل ۱، اپیزود ۱۲

در سریال انیمیشنی All Dogs Go to Heaven: The Series، اشارهای گذری و کاملاً اشتباه به بازی DOOM II وجود دارد که ناشناس بودن دنیای فرهنگ گیمینگ دهه ۹۰ برای نویسندهها را نشان میدهد. در قسمت دوازدهم فصل اول با نام Heaventh Inning Stretch، یکی از فروشندگان شرکت غذای سگ ادعا میکند:
تازه هایاسکور عنوان DOOM 2 را ثبت کردم.
این دیالوگ در نگاه اول یک ارجاع ساده به محبوبیت DOOM در آن دوران است، اما نکته طلایی در خطای فنی آن نهفته است: عناوین کلاسیک مجموعه DOOM هرگز سیستم امتیازدهی یا High Score نداشتند! برخلاف بازیهای آرکید قدیمی، موفقیت در DOOM بر اساس درصد تکمیل مرحله، کشتن دشمنان و سرعت اتمام مرحله بود، نه ثبت رکورد امتیاز… این اشتباه نشان میدهد به همان اندازه که بسیاری از نویسندههای تلویزیون و سینما عاشق DOOM بودند، عدهای دیگر تنها با اشاره به آن سعی کردند علاقه نسل جوان را برانگیزند.
۵) سریال ER: فصل ۲، اپیزود ۷

در فصل دوم سریال ER، در اپیزود هفتم با نام Hell and High Water که سال ۱۹۹۵ پخش شد، دو اشاره مستقیم و جنجالی به DOOM II وجود دارند که ترکیبی عجیب از دانش فنی دقیق و اشتباهات فاحش را به نمایش میگذارند!
در دو سکانس جداگانه، پزشکان در حال بازی دیده میشوند. دیالوگها اصطلاحات بازی را بینقص رعایت میکنند:
به کلید قرمز نیاز داری!
از راکتلانچر استفاده کن!
حتی نام BFG 9000 (سلاح افسانهای این فرنچایز) نیز به درستی ذکر میشود!
اما اشتباهات، صحنه را تا حدودی به کمدی ناخواسته تبدیل میکنند:
- گیمپلی نادرست: حرکات بازیگر با صفحهنمایش (که صحنهای از بازی را نشان میدهد) هماهنگ نیست.
- ادعای نادرست آنلاین بودن: یکی از پزشکان میگوید بازی آنلاین است و بازیکنان دیگر cheaterهستند! این در حالی است که ما صحنههایی از مبارزه DOOMguy با Zombiemanهای E1M1 بازی DOOM II را مشاهده میکنیم…
- جلیقه ضدگلوله: پیشنهاد پوشیدن جلیقه ضدگلوله برای بازی کاملاً مضحک و خارج از مکانیزم بازی است. DOOMguy دوستداشتنی ما زره میپوشد، نه جلیقه ضدگلوله!
این صحنه با وجود خطاها، شهادتی تاریخی است بر نفوذ خیرهکننده DOOM در فرهنگ دهه ۹۰، حتی در محیطی جدی مثل اورژانس بیمارستان! تلاش نویسندگان برای استفاده از اصطلاحات واقعی تحسینبرانگیز است اما عدم تحقیق درست در مورد گیمپلی، آن را به نمونۀ درخشان «کمدی ناخواستهٔ تلویزیونی» تبدیل کرد.
۶) سریال Stargate SG-1: فصل ۸، اپیزود ۶

در فصل هشتم سریال Stargate SG-1، قسمت ۶ با نام Avatar که در سال ۲۰۰۴ پخش شد، اشارهای مستقیم و کمدی به بازی DOOM وجود دارد. در صحنهای کلیدی، سربازی به نام Teal’c برای استفاده از یک برنامه آموزشی واقعیت مجازی (VR) به تجهیزات پیشرفته متصل میشود. همکارش از او میپرسد:
تا به حال DOOM بازی کردی؟
شخصیت Teal’c نیز با بیتفاوتی پاسخ میدهد:
من Def Jam Vendetta بازی کردم!
این دیالوگ هوشمندانه دو لایه کمدی را ایجاد میکند: نخست، مقایسهی فناوری نظامی پیشرفتهی استارگیت با گرافیک ساده و خشونت اولیه بازی DOOM در دهه ۹۰. دوم، تضاد آشکار بین فضای جنگی DOOM و بازی Def Jam Vendetta (یک بازی مبارزهای هیپهاپ محور با شخصیتهای رپِر) که سلیقه Teal’c را نشان میدهد. این شوخی نه تنها نوستالژی بازیکنان را برمیانگیزد، بلکه نقش DOOM به عنوان نماد فرهنگی بازیهای شوتر در رسانهها را تأیید میکند؛ حتی در دنیای علمیتخیلی Stargate SG-1! جالب اینجاست که در دهه ۹۰، ارتش آمریکا از یک Wad مادشده برای DOOM II جهت آموزش نیروهای نظامی خود استفاده کرد.
۷) سریال اینترنتی Code Monkeys: فصل ۱، اپیزود ۱۱

در سریال کمدی Code Monkeys که با طنز سیاه به دنیای توسعه بازیهای ویدیویی دهه ۸۰ میپردازد، ارجاعی درخشان به تاریخچه صنعت گیمینگ وجود دارد. در قسمت یازدهم فصل اول با نام Wrassle Mania که در سال ۲۰۰۷ پخش شد، دیدنیترین لحظه را میبینیم: جان رومرو، اسطوره طراحی بازی، شخصاً به استودیوی خیالی سریال قدم میگذارد تا ایده انقلابی خود را ارائه دهد.
در صحنهای که با وفاداری بصری به سبک گرافیکی ۸-بیتی ساخته شده، رومرو (با صدای خودش) با همان موهای بلند و انرژی افسانهای خود، پروژه جدیدش را معرفی میکند:
داستان در مریخ شروع میشود! شیاطین به این سیاره آمدهاند… به صورت اپیزودی عرضه خواهد شد!
طنز موقعیت در تقلید لحن حماسی رومرو و عدم علاقه رئیس به ساخت بازی نهفته است. این صحنه نه تنها نوستالژی بازیکنان قدیمی را برمیانگیزد، بلکه با زیرکی به نقش محوری رومرو در خلق ژانر FPS ادای احترام میکند. طراحی کارتونی او در دنیای پیکسلی سریال، تضادی خندهدار با جایگاه افسانهایاش در صنعت گیم ایجاد مینماید.
۸) سریال Doctor Who: فصل ۲، اپیزودهای ۸ و ۹ | فصل ۳، اپیزود ۱

در دنیای گسترده Doctor Who، اشارات ظریفی به DOOM دیده میشود. در اپیزودهای هشتم و نهم فصل دوم با عناوین The Impossible Planet و The Satan Pit، یک دیتیل صوتی هوشمندانه توجه بازیکنان کهنهکار را جلب میکند: صدای باز شدن درهای فلزی DOOM به طور غیرقابلانکاری شنیده میشوند.
هرچند این صدا از آرشیوهای رایگان برداشته شده اما با توجه به فضای اپیزودها، حال و هوای شیطانی، این استفاده تصادفی نیست و کاملاً ارادی بوده و ادای احترامی به سری بازی افسانهای موردنظر ما بهشمار میرود. این صدا برای مخاطبان آشنا، لحظهای نوستالژیک خلق میکند.
اشارهای عمیقتر در اپیزود اول فصل سوم با نام Smith and Jones نهفته است: لوگوی مشهور شرکت UAC در دنیای DOOM بهطور گذرا روی یکی از تجهیزات پزشکی بیمارستان نمایش داده میشود. آیا جهان Who و DOOM یکی است؟
۹) مجموعه انیمیشنی Regular Show: فصل ۲، اپیزود ۱۹

در انیمیشن فوقالعاده Regular Show، اشارهای هوشمندانه به میراث بصری DOOM در فصل ۲، قسمت ۱۹ با نام Grave Sights دیده میشود. در این اپیزود، موردیکای و ریگبی مسئول سینمای پارک میشوند و هنگام خرید فیلمی ترسناک برای سرگرمی مردم، با اثری خیالی به نام Zombocalypse 3D روبرو میشوند که طراحی آن دقیقاً تقلیدی طنزآمیز از جلد افسانهای بازی DOOM است.
این شوخی بصری نه تنها نوستالژی بازیکنان قدیمی را هدف میگیرد بلکه با تبدیل یک بازی انقلابی به یک فیلم زامبی کمبُودجه، هجوی لطیف از فرهنگ بازاریابی رسانهها ارائه میدهد.
اشاره Regular Show به DOOM، گواهی بر ماندگاری تصویری این اثر در حافظه جمعی است؛ حتی در قالب یک جوک سریع که تنها بینندگان آشنا و طرفداران بهترین سری اول شخص تاریخ از آن لذت میبرند. این لحظه، میراث DOOM را نه به عنوان یک بازی، بلکه به یک نماد فرهنگ جامع جاودان میکند.
۱۰) فیلم Free Guy

در میان اشارات هوشمندانه به میراث گیمینگ در فیلم Free Guy، یکی از برجستهترین موارد، تیزر تبلیغاتی بود که با ادای احترامی تمامعیار به DOOM، موجی از نوستالژی را برانگیخت. در کمپین تبلیغاتی این فیلم، پوستری منتشر شد که با دقتی تحسینبرانگیز، طراحی جلد خارقالعاده بازی DOOM را بازآفرینی کرد. در این پوستر، رایان رینولدز دقیقاً در همان پوزیشن DOOMguy محاصرهشده توسط شیاطین روی جلد اصلی DOOM قرار گرفته بود: حتی لوگوی فیلم هم با فونت معروف و شناختهشده این فرنچایز نوشته شده است.
این اشاره فراتر از یک شوخی ساده بود؛ هوشمندانه طراحی شده بود. از یک سو، نوستالژی بازیکنان قدیمی را هدف گرفته بود و تم اصلی فیلم Free Guy (دنیای بازیهای ویدیویی) را تقویت میکرد. از سوی دیگر، با طنز ظریفش تضاد شخصیت «گای» (قهرمانی خوشقلب و صلحطلب) را با جهانِ خشنِ DOOM برجسته میساخت. این پوستر نه تنها احترام عمیق سازندگان به تاریخچه گیمینگ را نشان میداد بلکه بهعنوان اثری هنری، پلی میان نسلهای مختلف بازیکنان و سینماروها ایجاد کرده و ثابت میکرد که نمادهای فرهنگ بازیها مانند DOOM، حتی پس از سه دهه، همچنان در ذهنها زنده و تاثیرگذارند.
۱۱) فیلم Thor: Ragnarok

در دنیای اشارههای هوشمندانه MCU، فیلم Thor: Ragnarok با طنز متمایز خود به DOOM ادای احترامی دیدنی کرد. او با لباس زرهی و تجهیزات سنگین، بر فراز تپهای از اجساد دشمنان شکست خورده ایستاده است. این صحنه دقیقاً بازسازی افسانهایترین باکس آرت سری اصلی DOOM است که در آن DOOMguy بر کوهی از لاشههای شیاطین میایستد.
متاسفانه در فهرستی از اشارات جذاب و پیچیده که همه به نوعی DOOM را تحسین و به آن ادای احترام میکنند، مارول ضعیفترین و سطحیترین اشاره را دارد. به جز یک ژست که شخصی مسلح روی کوهی از هیولاها ایستاده، هیچ مفهوم دیگری در این صحنه نهفته نیست.
۱۲) عنوان Grosse Point Blank

در فیلم Grosse Point Blank به کارگردانی جرج آرمنیو، اشارهای زیرکانه به اسطوره شوتر DOOM وجود دارد که در عین کمدی، بازیکنان را به خاطرات شیرین خود بازمیگرداند. در صحنهای کلیدی طی یک درگیری مسلحانه پرتنش در یک فروشگاه کوچک، دوربین روی مالک فروشگاه تمرکز میکند که با بیتفاوتی حیرتآوری در میان صدای رگبار گلولهها و شکستن شیشهها، مشغول بازی کردن با یک دستگاه آرکید DOOM است!
این صحنه با تضادی طنزآمیز، خشونت افسارگسیخته دنیای واقعی (ترورهای حرفهای) را در مقابل خشونت ساختگی و کنترلشدهی دنیای مجازی قرار میدهد. مالک فروشگاه چنان غرق در نبرد با شیاطین پیکسلی DOOM است که به نظر میرسد کشتار فیزیکی اطرافش برایش صرفاً یک مزاحمت پسزمینه محسوب میشود. نکته جالب این است که DOOM II هرگز نسخه آرکید رسمی نداشت؛ این دستگاه خاص صرفاً برای صحنه فیلم و با طراحی گرافیکی وفادار به بازی اصلی ساخته شد. در نهایت باید بگویم:
من هدفون جادویی صاحب مغازه را میخواهم.
۱۳) فیلم Congo

در میان اشارات سینمایی به بازی افسانهای DOOM، فیلم علمیتخیلی Congo نمونهای ساده ولی پیشگام ارائه میدهد. در صحنهای گذرا توجه مخاطب را به خود جلب میکند: یک مانیتور که بهوضوح بازی DOOM را در حال اجرا نشان میدهد، بدون اینکه بازیکنی پشت کیبورد حضور داشته باشد.
این لحظه ظریف اما معنادار، چند نکته را برجسته میسازد:
- تسلط فرهنگی: در سال ۱۹۹۵، DOOM به نماد قدرت پردازشی و «استرستست» غیررسمی سختافزار تبدیل شده بود. نمایش آن در یک ایستگاه کاری پیشرفته اشارهای کمدی به همهجایی بودن این بازی حتی در عجیبترین مکانها است.
- ایستراگی جالب: برخلاف اشارات واضحتر در سایر رسانهها، این مورد نیازمند دقت بیننده است. همین موضوع، آن را به ایستراگی لذتبخش برای بازیکنان تیزبین تبدیل میکند.
این شات چندثانیهای، گواهی بر نفوذ بیچونوچرای DOOM در دهه ۹۰ است.
۱۴) عنوان Sudden Death

در میان اشارات رسانهای به بازی DOOM، صحنهای به شدت مسخره در فیلم اکشن Sudden Death جایگاه ویژهای دارد. در این فیلم فردی را در حین بازی کردن DOOM میبینیم! فقط مشکل اینجاست که او با دقت و تمرکز بالا مشغول تیراندازی و شلیک به هوا است.
این سکانس بیمعنا، یادآور مستقیم پیشنمایش جنجالی IGN از بازی DOOM ETERNAL است. در آن ویدیو، منتقد بهجای شلیک به دشمنان، به شکل عجیبی مدام به جعبه کمکهای اولیه و فشنگهای شاتگان روی زمین تیراندازی میکرد! هر دو صحنه (فیلم و پیشنمایش) نمونههای به شدت احمقانهای از بیهدفی در شلیک هستند که بیش از آنکه هیجان ایجاد کنند، باعث حیرت و خنده میشوند.
۱۵) فیلم Breakdown

فیلم Breakdown به کارگردانی جاناتان مُستو جایگاه منحصربهفردی میان اشارات DOOM دارد. این فیلم که در ژانر اکشن هیجانی با بازی کرت راسل ساخته شده، نخستین و تنها اشاره تاریخ سینما به یک کودک در حال بازی کردن DOOM محسوب میشود. در صحنهای نمادین، پسر نوجوانی مشغول بازی DOOM است.
این صحنه بهطرزی زیرکانه دو جهان موازی را به تصویر میکشد: خشونت مجازی و انتزاعی در بازی که برای نوجوانها امری عادی و سرگرمکننده بوده در تقابل با خشونت واقعی و ملموسی که قهرمان داستان را احاطه کرده است. جزئیات صحنه قابل توجه است؛ از محیط آشنا و اسلحه شناختهشده DOOM گرفته تا حرکت روان شخصیتهای پیکسلی شیاطین. اهمیت این اشاره صرفاً بهدلیل نمایش بازی نیست، بلکه در تاریخیبودن آن است: پیش از این فیلم، هیچ اثر سینمایی دیگری صحنهای از یک کودک را در حال بازی کردن با DOOM نشان نداده بود و از آن زمان تاکنون هم تکرار نشده است.
۱۶) عنوان Soldier

در فیلم Soldier محصول ۱۹۹۸، کارگردان پل اندرسون به دنیای بازیهای ویدیویی اشاره میکند که طرفداران DOOM فوراً آن را تشخیص میدهند. در سکانسی کلیدی نزدیک آغاز فیلم، هنگامی که سوابق نظامی شخصیت اصلی روی صفحه نمایش داده میشود؛ یکی از اقلام فهرستشده بهوضوح “Mark IV BFG” را نشان میدهد.
اینجاست که ما کاملاً سلاح افسانهای سری بازیهای DOOM، یعنی BFG، میبینیم که افسانهایترین سلاح تاریخ گیمینگ است. ذکر Mark IV بهطور خاص نشاندهنده یک نسخه پیشرفتهتر یا نسل بعدی این سلاح مخرب در دنیای علمیتخیلی فیلم میباشد.
وجود این جزئیات در پرونده شخصیت اصلی به عنوان بخشی از تجهیزات جنگافزاری که با آن آموزش دیده، چند هدف را دنبال میکند: این یک شوخی داخلی و احترام آشکار سازندگان فیلم به تأثیرگذارترین بازیهای شوتر اول شخص در تاریخ است. نشان میدهد که سلاحهای نمادین فرهنگ عمومی گیم حتی در آیندههای دوردست نیز افسانهای باقی میمانند.
۱۷) فیلم Wild Hogs

در عنوان کمدی Wild Hogs سال ۲۰۰۷، یک اشاره جالب، و از نظر فنی نادرست، به بازی DOOM وجود دارد که نشاندهنده نفوذ فرهنگی این بازی در تمامی رسانهها و حضور ماندگار اوست. در یک صحنه، کلانتر شهر کوچک توضیح میدهد که برای آموزش سلاح به او گفته شده بود DOOM بازی کرده تا مهارتهایش را تقویت کند! این شوخی خود بهتنهایی گویای جایگاه افسانهای DOOM بهعنوان نماد تمرین مجازی تیراندازی است (همان موضوعی که پیش از این در همین مطلب به آن اشاره کرده بودم).
اشاره واضحتر در دیالوگی دیگر رخ میدهد: کلانتر پس از یک درگیری پرهرجومرج، وضعیت را با جمله «مثل مرحله ۱۲ عنوان DOOM بود» توصیف میکند. در اینجا اشتباهی بزرگ رخ میدهد. ساختار اصلی DOOM 1993 بههیچوجه مبتنی بر لول یا مرحله نیست. بازی به اپیزودها تقسیم میشود که هر کدام شامل چندین نقشه میشوند. از همین رو است که ما مرحله اول هر قسمت را نه به عنوان «لول ۱»، بلکه E1M1 میشناسیم؛ یعنی اپیزود اول، نقشه اول.
این خطا نشان میدهد چگونه حتی در رسانههای اصلی، درک عمومی از ساختار فنی یک بازی افسانهای ممکن است مبهم باشد. با این حال، همین اشاره گذرا در Wild Hogs، حتی اگر جزئیاتش کمی اشتباه نقل شود، باز هم DOOM بخشی فراموشنشدنی از صنعت گیم خواهد بود!
۱۸) عنوان Ready Player One

بخشی از رفرنسهای گسترده به بازیهای کلاسیک در فیلم Ready Player One استیون اسپیلبرگ، اشاره به فرنچایز انقلابی DOOM است. در دنیای متاورس OASIS، بازیکنان میتوانند به سیارهای به نام Planet DOOM سفر کنند. این سیاره یک منطقه خطرناک است که بهطور مستقیم به فضای خشن و هیجانانگیز بازیهای شوتر اول شخص (FPS) اولیه ادای احترام میکند.
نکتهی جالب توجه، نام این سیاره میتوانست بهراحتی Planet Quake باشد. این مسئله بسیار جالب نشاندهنده جایگاه افسانهای و فراموشنشدنی دو عنوان DOOM و Quake (هر دو ساخته استودیوی افسانهای id Software) در تاریخچهی ژانر FPS است. هر دو بازی با معرفی سبکهای شوتر سریع، خشن و چندنفره آنلاین، پایههای این ژانر را در دهههای ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ بنا نهادند.
وجود Planet DOOM در Ready Player One، فراتر از یک اسم ساده، نشاندهنده تأثیر ماندگار و فرهنگسازی این فرنچایز است. سیارهای که میتوانست نام برادر دوقلوی او، Quake، را یدک بکشد. این فضا بهخوبی یادآور دوران طلایی و نقش بیبدیل id Software در شکلدهی به دنیای بازیهای شوتر اول شخص است. تنها میتوانم بگویم که میراث DOOM تا ابد ماندگار میماند و جزو فرنچایزهای معدودی در صنعت گیم است که هیچ عنوان بدی در لیست بازیهای آن وجود ندارد.
source