1

شناخت پلنگ برفی در کوهستان‌های شمال هند

پلنگ‌های برفی در چشم‌اندازهای وسیع و ناهموار شمال هند، به‌خصوص در منطقه لداخ، زندگی می‌کنند و به دلیل طبیعت پنهان‌کارشان، به‌سختی قابل شناسایی هستند. در یکی از جامع‌ترین مطالعات انجام‌شده، تیمی از پژوهشگران به سرپرستی «پانکاج راینا» از اداره حفاظت از حیات‌وحش لداخ، برای ردیابی جمعیت این گونه کمیاب، منطقه‌ای به وسعت ۵۹٬۰۰۰ کیلومتر مربع را مورد بررسی قرار دادند.

‌ردیابی پلنگ‌های مرموز برفی

نشانه‌هایی از حضور در دل طبیعت

برای شناسایی پلنگ‌های برفی، پژوهشگران از روش‌های میدانی مختلفی استفاده کردند. آن‌ها به دنبال ردپا، فضولات و آثار چنگ‌زدگی بودند. همچنین حضور خرس‌های قهوه‌ای، سیاه‌گوش‌ها، گیاه‌خواران وحشی و دام‌های اهلی نیز ثبت شد تا تصویر دقیقی از زیستگاه و تعاملات آن‌ها ترسیم گردد.

استفاده از دوربین و هوش مصنوعی

در مرحله بعد، ۹۵۶ دوربین تله‌ای در منطقه‌ای به وسعت ۸٬۵۰۰ کیلومتر مربع نصب شد. این دوربین‌ها به‌طور استراتژیک در نقاطی قرار گرفتند که احتمال دیده‌شدن پلنگ‌ها بیشتر بود.

تصاویر ثبت‌شده توسط هوش مصنوعی مورد تحلیل قرار گرفت. هر پلنگ برفی الگوی خاصی از لکه‌ها روی پیشانی خود دارد که مانند اثر انگشت انسان منحصربه‌فرد است. این روش که «اثر انگشت‌برداری» نام گرفت، راهی خلاقانه برای شناسایی افراد مختلف پلنگ‌ها فراهم کرد.

تراکم و پراکندگی جمعیت پلنگ‌های برفی

در منطقه لداخ، حدود ۴۷۷ پلنگ برفی شناسایی شد که معادل ۶۸٪ کل جمعیت پلنگ‌های برفی در هند است. تراکم این گونه در نواحی مختلف از ۱ تا ۳ فرد در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع متغیر بود.

پارک ملی همیس؛ تراکم بی‌نظیر پلنگ‌های برفی

پارک ملی «همیس» به‌عنوان منطقه‌ای با بالاترین تراکم پلنگ‌های برفی در جهان شناخته شد. جالب آنکه حدود ۶۱٪ از پلنگ‌های برفی لداخ در مجاورت جوامع انسانی زندگی می‌کنند. زیستگاه‌هایی با منابع غنی، اقلیم معتدل و زمین‌های پیچیده، جمعیت بیشتری از این گونه را در خود جای داده‌اند. حضور طعمه‌های فراوان و مداخلات انسانی کمتر نیز نقش بسزایی در این تراکم بالا دارد.

ثبت چهره پلنگ‌های خجالتی

فریب با عطر برای گرفتن عکس

ثبت تصاویر واضح از پلنگ‌های برفی چالش‌برانگیز بود. راینا توضیح داد:
«برای گرفتن عکس از پیشانی پلنگ‌های برفی، باید آن‌ها را طوری جلوی دوربین‌ها قرار می‌دادیم که سرشان را پایین بیاورند.»

برای این کار، مقدار کمی عطر زیر دوربین‌هایی که در نزدیکی صخره‌های نشان‌گذاری‌شده توسط پلنگ‌ها در قله‌های مرتفع نصب شده بودند، اسپری شد. بوی جدید، حس کنجکاوی پلنگ‌ها را تحریک کرد و آن‌ها برای بو کشیدن سرشان را پایین آوردند؛ همین باعث شد دوربین‌ها تصاویر دقیق موردنظر را ثبت کنند.

نرم‌افزاری برای شناسایی دقیق

پس از ثبت عکس، مرحله دشوار بعدی، شناسایی دقیق هر پلنگ بود. تیم تحقیقاتی از یک نرم‌افزار تشخیص الگوی تخصصی استفاده کرد.

پژوهشگران گفتند:
«این نرم‌افزار، تصویر پیشانی پلنگ برفی را روی یک مدل سه‌بعدی تطبیق می‌دهد، الگوهای لکه را استخراج کرده و آن را در پایگاه داده ذخیره می‌کند. سپس تصاویر را با عکس‌های قبلی مقایسه کرده و نزدیک‌ترین تطابق‌ها را پیشنهاد می‌دهد.»

این روش باعث کاهش چشمگیر بار کاری و افزایش دقت در شناسایی افراد شد. شناسایی صحیح برای برآورد آماری جمعیت، حیاتی است.

پر کردن خلأهای پژوهشی درباره پلنگ‌های برفی

علاوه بر استفاده خلاقانه از دوربین‌ها، این مطالعه به شکاف‌های موجود در تحقیقات پیشین نیز پاسخ داد. تیم تحقیقاتی از رویکرد نمونه‌گیری دوگانه بهره برد، به این معنا که مناطق با تراکم‌های مختلف را مورد بررسی قرار داد تا برآوردی جامع از جمعیت به دست آورد.

در مجموع، بیش از ۲۶٬۱۳۰ تصویر از ۱۲۶ پلنگ منحصربه‌فرد به ثبت رسید. این تصاویر به اولین آرشیو ملی عکس پلنگ‌های برفی در هند تبدیل شدند؛ یک بایگانی دیجیتال برای پایش تغییرات جمعیتی، بررسی موارد شکار غیرقانونی و تحلیل حرکات گونه.

احترام فرهنگی، واقعیت‌های بوم‌شناختی

عوامل مختلفی در موفقیت حفاظت از پلنگ‌های برفی در لداخ نقش دارند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها، احترام عمیق فرهنگی مردم منطقه به حیات‌وحش است.

مطالعه می‌گوید:
«احترام دیرینه به حیات‌وحش در میان جوامع لداخ، همراه با منافع اقتصادی ناشی از گردشگری مرتبط با پلنگ‌های برفی و راهبردهای مدیریت تعارضات، به حفظ بالاترین تراکم‌های جهانی این گونه کمک کرده است؛ مدلی که می‌توان آن را در سایر مناطق زیست این گونه نیز به‌کار گرفت.»

در کنار پارک‌های ملی، مناطق چندمنظوره نیز به زیستگاه‌های مهمی تبدیل شده‌اند؛ مناطقی با تراکم بالای طعمه و دخالت کمتر انسان.

چالش‌های آینده و راهبردهای سازگار

با وجود دستاوردهای چشمگیر، تهدیدهایی همچنان در افق دیده می‌شوند:

• تخریب زیستگاه به‌دلیل پروژه‌های عمرانی
• تغییرات اقلیمی که الگوی پراکنش طعمه‌ها را تغییر می‌دهد
• شکار غیرقانونی که همچنان نگرانی بزرگی است

پژوهشگران توصیه می‌کنند از روش‌های نظارتی مقیاس‌پذیر استفاده شود که قابلیت اجرا در سطح جهانی را داشته باشند. در لداخ، ترکیب دانش بومی با فناوری پیشرفته می‌تواند الگویی برای حفاظت از پلنگ‌های برفی در سراسر جهان باشد.

چارچوب حفاظتی لداخ، ترکیبی از سنت و علم مدرن است.
با افزایش تعامل انسان و حیات‌وحش، حفظ تعادل میان حفاظت و نیازهای جامعه، به‌ویژه در لداخ، به کلید اصلی ادامه حیات این گونه نادر تبدیل شده است.

اجرای این مدل در سایر مناطق می‌تواند تعریف جدیدی برای حفاظت جهانی پلنگ‌های برفی رقم بزند.

مطالعه کامل در مجله PLOS One منتشر شده است.