1

بسیاری از بزرگسالان به سیستم‌های هوش مصنوعی که با اطمینان پاسخ‌های نادرست می‌دهند اعتماد می‌کنند. کودکان که هنوز دانش عمیقی در زمینه‌های تخصصی ندارند، حتی سخت‌تر می‌توانند تشخیص دهند که چه زمانی هوش مصنوعی اشتباه می‌کند.

اما یک بازی جدید که توسط پژوهشگران دانشگاه واشنگتن توسعه یافته است، این روند را تغییر می‌دهد. این بازی به کودکان کمک می‌کند اشتباهات هوش مصنوعی را تشخیص دهند و درباره منطق آن تفکر انتقادی داشته باشند.

آزمایش منطق هوش مصنوعی توسط کودکان

معرفی بازی AI Puzzlers

بازی AI Puzzlers با الهام از مجموعه‌ای از معماهای تصویری به نام Abstraction and Reasoning Corpus (ARC) طراحی شده است. این معماها برای انسان‌ها آسان و برای ماشین‌ها دشوار هستند. در این معماها نیازی به زبان وجود ندارد. کاربران باید الگوها را تشخیص دهند و آن‌ها را در ورودی‌های جدید با استفاده از شبکه‌های رنگی به کار بگیرند.

روش بازی

در این بازی، ابتدا کودکان معماها را حل می‌کنند. سپس، همان معماها را به چت‌بات‌های هوش مصنوعی می‌دهند و پاسخ‌های خود را با پاسخ‌های هوش مصنوعی مقایسه می‌کنند.

حتی زمانی که هوش مصنوعی به درستی پاسخ می‌دهد، توضیح آن اغلب منطقی نیست. این تناقض، نقطه‌ای کلیدی برای یادگیری است. کودکان درمی‌یابند که اعتماد به نفس به معنای صحت پاسخ نیست.

جذابیت معماهای تصویری برای کودکان

به گفته آیووشی دانگول، نویسنده اصلی مطالعه: «کودکان به‌طور طبیعی عاشق معماهای ARC شدند. این معماها وابسته به هیچ زبان یا فرهنگی نیستند. از آن‌جایی که این معماها فقط بر تشخیص الگوهای تصویری تکیه دارند، حتی کودکانی که هنوز سواد خواندن ندارند نیز می‌توانند بازی کنند و بیاموزند.»

کودکان متوجه اشتباهات هوش مصنوعی می‌شوند

اولین برخورد کودکان با هوش مصنوعی

در ابتدا، کودکان تصور می‌کنند که هوش مصنوعی بسیار باهوش است و انتظار دارند از آن‌ها عملکرد بهتری داشته باشد. اما وقتی هوش مصنوعی بارها شکست می‌خورد، این موضوع باعث تعجب، کنجکاوی و حتی خنده آن‌ها می‌شود.

یکی از کودکان پس از مشاهده شکست هوش مصنوعی در یک الگوی ساده گفت: «این خیلی خیلی اشتباهه.»

تاثیر مقایسه تصویری

مقایسه تصویری به کودکان کمک می‌کند تا سریعاً متوجه شوند هوش مصنوعی چه چیزی را نادیده گرفته است. این امر منطق آن‌ها را تقویت می‌کند و اعتماد به نفسشان را افزایش می‌دهد. آن‌ها درمی‌یابند که انسان بودن مزیت‌هایی دارد. برخلاف هوش مصنوعی، آن‌ها می‌توانند از خلاقیت، زمینه، و منطق مبتنی بر تجربه واقعی استفاده کنند.

یکی از کودکان گفت: «هوش مصنوعی مثل ذهن اینترنتیه. اون داره فقط بر اساس چیزهایی که توی اینترنت دیده حلش می‌کنه، اما مغز انسان خلاقه.»

راهنمایی هوش مصنوعی توسط کودکان

حالت کمکی بازی

در AI Puzzlers حالتی به نام Assist Mode وجود دارد که در آن کودکان می‌توانند به هوش مصنوعی سرنخ بدهند. این حالت آن‌ها را از بازیکن صرف به راهنما تبدیل می‌کند.

یادگیری از طریق راهنمایی

کودکان در ابتدا دستورات کلی می‌دهند مثل «یه دونات بساز» اما به تدریج به دستورات دقیق‌تری مثل «رنگ سفید رو وسط بذار، آبی رو دورش بچین» می‌رسند. در این فرآیند، یاد می‌گیرند که چطور به هوش مصنوعی کمک کنند تا منطق صحیح را بهتر درک کند.

پژوهشگران دریافتند این مرحله باعث می‌شود کودکان درک عمیق‌تری پیدا کنند. آن‌ها فقط اشتباهات را شناسایی نمی‌کردند، بلکه می‌آموختند که هوش مصنوعی چگونه زبان مبهم را اشتباه تفسیر می‌کند و ورودی دقیق چگونه می‌تواند خروجی بهتری ایجاد کند.

در یکی از جلسات، کودکی نوشت: «یه الگوی رنگی بساز که رنگ خاکستری و بقیه رنگ‌ها به صورت یکی در میون باشن و پس‌زمینه سفید، قرمز، آبی روشن، سبز و زرد باشه.» با این حال، هوش مصنوعی باز هم پاسخ اشتباهی داد.

این کودک با ناراحتی گفت: «دیگه واقعاً ازت خسته شدم، هوش مصنوعی.» اما این تلاش نشان از تفکر انتقادی واقعی داشت.

مکانیزم‌های بازی برای تقویت سواد هوش مصنوعی

سه حالت اصلی بازی

بازی دارای سه حالت است:

• Manual Mode: در این حالت، کودکان به صورت دستی پاسخ خود را می‌سازند.
• AI Mode: در این حالت، آن‌ها عملکرد هوش مصنوعی را آزمایش می‌کنند و توضیح آن را می‌خوانند.
• Assist Mode: در این حالت، کودکان به هوش مصنوعی کمک می‌کنند و یاد می‌گیرند چه راهنمایی‌هایی موثر است.

طراحی بر اساس نظریه یادگیری چندرسانه‌ای

طراحی بازی بر مبنای نظریه یادگیری چندرسانه‌ای Mayer و Moreno انجام شده است. استفاده همزمان از تصاویر و متن باعث کاهش بار شناختی می‌شود و تمرکز کودکان را حفظ می‌کند. جابجایی میان حالت‌ها به آن‌ها امکان می‌دهد تا ایده‌ها را کشف کنند، تناقض‌ها را شناسایی کنند و درک عمیق‌تری به دست آورند.

نقش کودکان در بهبود هوش مصنوعی

همکاری فعال کودکان در توسعه بازی

پژوهشگران از روش طراحی مشارکتی (Cooperative Inquiry) استفاده کردند. در دو جلسه تابستانی، ۲۱ کودک ۶ تا ۱۱ ساله همراه با مربیان بزرگسال در توسعه این ابزار شرکت کردند. این کودکان فقط آزمون‌دهنده نبودند، بلکه به شکل‌گیری ویژگی‌های بازی کمک کردند.

کودکان بازخورد دادند، ویژگی‌ها را بهبود بخشیدند و حتی الهام‌بخش حالت Assist شدند. در بحث‌های گروهی، آن‌ها منطق هوش مصنوعی را بررسی کردند، توضیحات آن را به چالش کشیدند و ایده‌هایی برای بهبود درک هوش مصنوعی ارائه دادند.

یکی از کودکان اشاره کرد: «هوش مصنوعی خیلی علمی توضیح می‌ده، ولی بعضی وقتا بهتره که دیگه خیلی زیادی علمی نباشه.»

این پروژه نشان داد که کودکان، اگر ابزار و فرصت داشته باشند، می‌توانند منتقد، آزمایشگر و حتی هم‌آفریننده باشند.

مقایسه ذهن انسان و ماشین

تفاوت نگاه کودکان به هوش مصنوعی

با ادامه حل معماها، کودکان به تفاوت میان نحوه تفکر خود و هوش مصنوعی پی بردند. آن‌ها متوجه شدند که هوش مصنوعی اغلب پاسخ‌ها را تصادفی حدس می‌زند یا اشتباهات خود را تکرار می‌کند.

یکی از کودکان گفت: «هوش مصنوعی فقط همین‌طور حدس می‌زنه.» کودک دیگری آن را «احمق» نامید و گفت: «فقط شانس میاره.»

کودکان شروع کردند به نگاه کردن به هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار محدود. یکی از آن‌ها گفت: «برو منابع رو ببین و مثل یه آدم فکر کن.»

آن‌ها فهمیدند که انسان‌ها می‌توانند از تجربه، احساسات و منطق استفاده کنند، در حالی که هوش مصنوعی فقط بر اساس الگوهایی که قبلاً دیده است عمل می‌کند.

این تغییر بسیار مهم بود. کودکان دیگر هوش مصنوعی را بی‌نقص نمی‌دانستند. آن‌ها آن را ابزاری دیدند که نیاز به نظارت دارد، نه تحسین.

گسترش مهارت تفکر انتقادی

آینده پروژه

این سیستم متن‌باز است و در هر مرورگری قابل اجراست. تیم تحقیقاتی قصد دارد معماهای متنوع‌تری به بازی اضافه کند و مدل‌های جدیدتری از هوش مصنوعی را آزمایش کند. همچنین می‌خواهند بررسی کنند که آیا این مهارت‌های تفکر انتقادی می‌تواند به محیط‌هایی مثل تکالیف مدرسه یا جستجوهای اینترنتی نیز منتقل شود یا خیر.

پژوهشگران همچنین به فکر اضافه کردن امکانات صوتی و دسترسی بهتر برای کاربران کوررنگ هستند.

چشم‌انداز بلندمدت این پروژه این است که کودکان عادت کنند همیشه سوال بپرسند، آزمایش کنند و بازتاب دهند. این مهارت‌ها بسیار فراتر از بازی کاربرد دارند.

معماها، ابزار آموزش هوش مصنوعی

این پژوهش نشان داد که یادگیری تفکر انتقادی درباره هوش مصنوعی نیاز به سخنرانی‌های آموزشی ندارد. می‌توان با معماها، شبکه‌های رنگی و حس کنجکاوی این مهارت‌ها را تقویت کرد.

بازی AI Puzzlers با فراهم کردن فرصتی برای مقایسه، سوال پرسیدن و اصلاح منطق هوش مصنوعی، به کودکان قدرت می‌دهد.

به گفته جولی کینتز، نویسنده همکار مطالعه: «کودکان باهوش و توانمند هستند. باید به آن‌ها فرصت بدهیم که خودشان تصمیم بگیرند هوش مصنوعی چیست و چه نیست.»

موفقیت AI Puzzlers نشان می‌دهد که چه چیزی امکان‌پذیر است. وقتی به کودکان فضای تفکر انتقادی داده می‌شود، آن‌ها فقط هوش مصنوعی را نمی‌فهمند، بلکه شروع به پیشی گرفتن از آن می‌کنند.

این مطالعه در مجموعه مقالات بیست و چهارمین کنفرانس Interaction Design and Children منتشر شده است.