سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان می‌گوید کریدور زنگزور، در صورتی که تحت حاکمیت ارمنستان باشد و مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع نکند، می‌تواند به‌عنوان بخشی از رفع انسداد مسیر‌های ارتباطی منطقه عمل کند. 

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «تام باراک»، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه و سفیر واشنگتن در ترکیه گفته است که یک شرکت خصوصی آمریکایی می‌تواند کنترل کریدور «زنگزور» را بر عهده بگیرد تا مذاکرات صلح بین باکو و ایروان پیشرفت داشته باشد.

باراک در نشست خبری در نیویورک به خبرنگاران گفت: «ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر ۳۲ کیلومتر جاده اختلاف دارند، اما این موضوع شوخی نیست. این اختلاف بیش از یک دهه است که ادامه دارد، فقط ۳۲ کیلومتر جاده.»

سفیر آمریکا در ترکیه در این باره افزود: «پس کاری که آمریکا انجام می‌دهد این است که می‌گوید: «ما کنترلش را می‌گیریم. این ۳۲ کیلومتر جاده را به ما برای مدت صد سال اجاره بدهید، و همه شما می‌توانید از آن استفاده کنید.»، اما این دیدگاه‌های قبیله‌ای همچنان پابرجاست و از بین نمی‌رود.»

علاوه بر این، نماینده آمریکا در این نشست خبری گفت که «ترکیه وسط این ماجرا قرار دارد»، با این که این کشور ارتباط مرزی با منطقه مذکور ندارد.

اظهارات باراک اولین تأیید رسمی است که دولت رئیس‌جمهور جدید آمریکا دونالد ترامپ پیشنهاد داده است تا این مسیر توسط یک شرکت تجاری خصوصی آمریکایی مدیریت شود که مثلاً نقش «ضامن بی‌طرف» را ایفا کند.

همزمان به این اظهارات دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا نیز اعلام کرده که ما موضوع میان ارمنستان و (جمهوری) آذربایجان را حل کردیم؛ به نظر می‌رسد که اقدامات ما نتایج خوبی را در بر داشته است!

در واکنش به ادعا‌های «تام باراک» سفیر آمریکا در ترکیه، «نازلی باغداساریان»، سخنگوی نخست وزیر ارمنستان امروز دوشنبه در پاسخ به سوال خبرگزاری «آرمن پرس» گفت: ارمنستان واگذاری کنترل قلمرو حاکمیتی خود به هیچ طرف ثالثی را مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار نمی‌دهد.

دولت «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه به خبرگزاری ریانووستی اعلام کرد که از گزارش‌ها درباره تمایل آمریکا برای مدیریت کریدور موسوم به زنگزور در ارمنستان بی‌اطلاع است.

با وجود این پیشتر یک منبع آگاه به وب‌سایت میدل ایست آی گفته است که در اصل این ترکیه بود که ایده مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی مورد تأیید هر دو طرف (ارمنستان و آذربایجان) را مطرح کرد. این منبع افزود: «با این حال، طرف ارمنی درخواست کرد که این شرکت در بخش نخجوانی کریدور هم فعالیت داشته باشد که این موضوع برای باکو پذیرفتنی نبود.»

سخنگوی نخست وزیر ارمنستان در واکنش به موضع اعلامی «توماس باراک» سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه این کشور در امور سوریه تأکید کرد: ما بار‌ها اعلام کرده‌ایم که ارمنستان موضوع رفع انسداد زیرساخت‌های منطقه‌ای را منحصراً در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی خود مورد بحث قرار می‌دهد. ما نمی‌توانیم هیچ منطق دیگری را در نظر بگیریم. بنابراین، گزینه ذکر شده توسط سفیر آمریکا امکان‌پذیر نیست.

در گفتگوی تابناک با دکتر «محسن پاک‌آیین» سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان این موضوع مورد بحث قرار گرفته که در ادامه آمده است.

*اخیراً سفیر آمریکا در ترکیه پیشنهاد اجاره ۱۰۰ ساله «کریدور زنگزور» به یک شرکت آمریکایی را برای ایجاد صلح در قفقاز جنوبی مطرح کرده است. اهداف آمریکا از ارائه چنین طرحی چیست؟

ایالات متحده با ارائه پیشنهاد اجاره ۱۰۰ ساله کریدور زنگزور به یک شرکت آمریکایی، به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه قفقاز جنوبی است. 

این طرح می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تقویت حضور کشور‌های غربی، به‌ویژه آمریکا و فرانسه، در منطقه‌ای استراتژیک تلقی شود. 

بر اساس اطلاعات موجود، ارمنستان پس از آزادسازی قره‌باغ و اتخاذ رویکردی ضدروسی، روابط خود را با کشور‌های غربی بهبود بخشیده است. 

آمریکا با این پیشنهاد، احتمالاً قصد دارد از سردی روابط ارمنستان و روسیه بهره‌برداری کرده و با تقویت حضور خود در کریدور زنگزور، صحنه‌ای برای رقابت با روسیه ایجاد کند. 

این اقدام می‌تواند به افزایش نفوذ ناتو در نزدیکی دریای خزر منجر شود و به‌عنوان اهرمی برای کنترل مسیر‌های مواصلاتی و انرژی منطقه عمل کند، که در نهایت به نفع منافع ژئوپلیتیکی و اقتصادی غرب خواهد بود.

*این پیشنهاد اولین بار توسط ترکیه مطرح شده است. منافع ترکیه از این پیشنهاد چیست و آیا روسیه با چنین طرحی موافق خواهد بود؟

ترکیه با حمایت از ایده کریدور زنگزور به دنبال تقویت جایگاه خود در قفقاز جنوبی و ایجاد مسیر مستقیم ارتباطی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان، و در ادامه اتصال به ترکیه است. این کریدور می‌تواند منافع اقتصادی و سیاسی قابل‌توجهی برای ترکیه به همراه داشته باشد، از جمله دسترسی آسان‌تر به بازار‌های آسیای مرکزی و تقویت نقش ترکیه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه.

با این حال، ترکیه تمایلی به رفع انسداد مسیر‌های ارتباطی ارمنستان، به‌ویژه مسیر‌های منتهی به ایران یا دریای سیاه از طریق شمال ترکیه، ندارد، زیرا این امر می‌تواند به خروج ارمنستان از محاصره منجر شود، که با منافع استراتژیک ترکیه و آذربایجان در تضاد است.

 در مورد روسیه، این کشور به احتمال زیاد با چنین طرحی که به حضور و نفوذ غرب در قفقاز منجر شود، مخالف خواهد بود. کریدور زنگزور در صورت افتادن در دست شرکت‌های غربی، می‌تواند به ابزاری برای کاهش نفوذ روسیه در منطقه تبدیل شود. 

روسیه که از طریق توافقنامه صلح مسکو (۲۰۲۰) نقشی کلیدی در مذاکرات صلح قفقاز ایفا کرده، ترجیح می‌دهد کنترل مسیر‌های مواصلاتی منطقه در دست بازیگرانی باشد که با منافع این کشور هم‌راستا هستند.

بنابراین، بعید است که روسیه با طرح پیشنهادی آمریکا موافقت کند، زیرا این طرح می‌تواند به رقابت ژئوپلیتیکی با غرب و تضعیف جایگاه روسیه در قفقاز منجر شود.

*ایران اعلام کرده مخالف مسیر‌های مواصلاتی در قفقاز جنوبی نیست مشروط به اینکه حاکمیت کشور‌ها بر آن مسیر‌ها وجود داشته باشد و به ضرر هیچ کشوری نباشد. معنای این حرف در خصوص کریدور زنگزور این است که حاکمیت ارمنستان بر آن وجود داشته باشد و مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع نکند. آیا ایجاد کریدوری که منافع ایران را در نظر داشته باشد متصور است؟

 ایجاد کریدوری که منافع ایران را در نظر داشته باشد، کاملاً متصور است، مشروط بر اینکه حاکمیت ارمنستان بر کریدور زنگزور حفظ شود و این مسیر به تغییر مرز‌های بین‌المللی، به‌ویژه مرز ایران و ارمنستان، منجر نشود. 

بر اساس اطلاعات ارائه‌شده، ایران از باز شدن مسیر‌های مواصلاتی در قفقاز جنوبی حمایت می‌کند، به شرطی که این مسیر‌ها به ضرر هیچ کشوری نباشد و تمامیت ارضی ارمنستان رعایت شود. 

کریدور زنگزور، در صورتی که تحت حاکمیت ارمنستان باشد و مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع نکند، می‌تواند به‌عنوان بخشی از رفع انسداد مسیر‌های ارتباطی منطقه عمل کند. 

این امر مستلزم مذاکرات پیچیده و طولانی بین ارمنستان، آذربایجان و ترکیه است، اما با توجه به تعهد طرفین در اجلاس پراگ به احترام به تمامیت ارضی یکدیگر، امکان دستیابی به چنین فرمولی وجود دارد. 

موضع ایران، همان‌طور که توسط رهبر معظم انقلاب در دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان بیان شده، تقویت صلح و دوستی در قفقاز را مدنظر دارد و این رویکرد می‌تواند به ایجاد کریدوری منجر شود که منافع همه کشور‌های منطقه، از جمله ایران، را تأمین کند.

*آیا ممکن است ارمنستان با فرمولی موافقت کند که منافع ایران را در نظر نگرفته باشد؟ در چنین حالتی رویکرد ایران چه خواهد بود؟

 احتمال اینکه ارمنستان با فرمولی موافقت کند که منافع ایران را نادیده بگیرد، با توجه به روابط استراتژیک ایران و ارمنستان و وابستگی ارمنستان به مسیر‌های مواصلاتی ایران، اندک است. 

با این حال، اگر ارمنستان تحت فشار کشور‌های غربی یا به دلیل تغییر سیاست‌های خود، با کریدوری موافقت کند که حاکمیت این کشور بر زنگزور را نقض کند یا مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع کند، ایران احتمالاً رویکردی قاطعانه اتخاذ خواهد کرد.

ایران پیش‌تر با موضع‌گیری قوی و رایزنی‌های دیپلماتیک، از تغییر مرز‌های بین‌المللی در منطقه جلوگیری کرده است، همان‌طور که در جریان مناقشه قره‌باغ مانع از اقدامات نظامی جمهوری آذربایجان در استان سیونیک شد. 

در چنین سناریویی، ایران ممکن است از ابزار‌های دیپلماتیک، مانند مذاکرات منطقه‌ای یا فشار بر بازیگران دخیل، و حتی اقدامات بازدارنده برای حفظ منافع خود استفاده کند، زیرا تغییر مرز‌ها یا قطع مسیر‌های مواصلاتی ایران می‌تواند امنیت ملی این کشور را به خطر بیندازد.

*اگر کریدور زنگزور با فرمول ادعایی آمریکا شکل بگیرد، چه دلالت‌هایی برای چین خواهد داشت و بر مسیر مواصلاتی چین به قفقاز از طریق کریدور خزر چه تأثیری خواهد داشت؟

 اگر کریدور زنگزور با فرمول پیشنهادی آمریکا، یعنی اجاره ۱۰۰ ساله به یک شرکت آمریکایی، شکل بگیرد، دلالت‌های مهمی برای چین خواهد داشت. 

چین به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه، از طریق کریدور خزر به قفقاز و اروپا متصل است و هرگونه تغییر در مسیر‌های مواصلاتی قفقاز می‌تواند بر این کریدور تأثیر بگذارد. 

حضور یک شرکت آمریکایی در کریدور زنگزور می‌تواند به افزایش نفوذ غرب در منطقه منجر شود و رقابت ژئوپلیتیکی بین غرب و چین را در قفقاز تشدید کند. 

این امر ممکن است مسیر‌های مواصلاتی چین از طریق دریای خزر را با چالش‌هایی مانند ناامنی یا محدودیت‌های سیاسی مواجه کند، به‌ویژه اگر این کریدور به محلی برای رقابت غرب و روسیه تبدیل شود. 

از سوی دیگر، اگر کریدور زنگزور به‌عنوان مسیری تحت کنترل غرب عمل کند، ممکن است چین با موانعی در دسترسی به بازار‌های قفقاز و اروپا مواجه شود، زیرا این کریدور می‌تواند به‌عنوان اهرمی برای کنترل جریان تجارت منطقه‌ای توسط غرب مورد استفاده قرار گیرد. 

با این حال، اگر کریدور زنگزور با حفظ حاکمیت ارمنستان و در چارچوب مذاکرات منطقه‌ای ایجاد شود، می‌تواند به‌عنوان مسیری مکمل برای کریدور خزر عمل کند و به تقویت ارتباطات اقتصادی چین با منطقه کمک کند. در مجموع، تأثیر این کریدور بر چین به نحوه مدیریت آن و میزان دخالت کشور‌های غربی بستگی دارد.

 کریدور زنگزور به دلیل موقعیت استراتژیک خود، موضوعی پیچیده و چندوجهی در قفقاز جنوبی است. 

موفقیت این کریدور به مذاکرات طولانی و رعایت منافع همه کشور‌های منطقه، از جمله ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و حتی چین، بستگی دارد. 

ایران با تأکید بر حفظ تمامیت ارضی ارمنستان و جلوگیری از نفوذ کشور‌های فرامنطقه‌ای، نقشی کلیدی در حفظ ثبات منطقه ایفا می‌کند. در مقابل، طرح‌های پیشنهادی آمریکا و ترکیه ممکن است به تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی منجر شود که نه‌تنها به نفع کشور‌های منطقه نیست، بلکه می‌تواند صلح و پیشرفت اقتصادی قفقاز را به خطر بیندازد.

گفت‌و‌گو: مهتاب بهرامی آسترکی