رویداد۲۴| منیره چگینی: در حالی‌که ذخایر آب کشور به شکل کم‌سابقه‌ای کاهش یافته، این پرسش مطرح است که آیا تمرکز بر بارورسازی ابرها، بیش از آنکه راه‌حل باشد، نوعی امید واهی محسوب می‌شود؟ یا وقت آن رسیده که مدیریت منابع آب، اصلاح الگوی مصرف و احیای اکوسیستم‌های طبیعی کشور در اولویت قرار گیرد؟

با گذشت چهار ماه از سال آبی جاری، هنوز بارندگی قابل‌توجهی در بسیاری از استان‌های ایران رخ نداده است. سد‌ها به پایین‌ترین سطح ذخیره خود رسیده‌اند، دبی رودخانه‌ها کاهش یافته و بخش‌های وسیعی از کشور با خشکسالی شدید مواجهند. در چنین شرایطی، دوباره ایده «بارورسازی ابرها» به‌عنوان یک راهکار فوری توسط برخی کارشناسان و افکار عمومی مطرح شده؛ روشی که سال‌هاست در برخی کشور‌های دنیا برای افزایش بارش به‌کار می‌رود. اما آیا این راه حل، برای ایرانِ گرفتار خشکسالی پاسخگوست؟

بیشتر بخوانید: راه‌حل سریع احیای منابع آبی کشور به روایت محمد درویش

مهدی زارع، استاد زمین‌شناسی و پژوهشگر مخاطرات طبیعی، در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴، کارایی محدود این روش در ایران را مورد تأکید قرار داد و گفت:ایران به دلیل اقلیم فوق‌خشک و رطوبت کم ابرها، ظرفیت بهره‌گیری گسترده از این فناوری را ندارد. اجرای نادرست آن می‌تواند اثر منفی داشته باشد.

اما علی رغم اینکه در هفته گذشته حجم خوبی از ابر در آسمان ایران دیده شد، اما هیچ بارشی در پی نداشت، مهدی زارع در پاسخ به این موضوع گفت: ابر‌های باران‌زا معمولاً در ارتفاعات ترکیه بخش زیادی از رطوبت خود را از دست می‌دهند و وقتی به فلات مرکزی ایران می‌رسند، «پتانسیل چندانی برای بارش ندارند».

بارورسازی ابرها، تولید ابر نیست

به گفته مهدی زارع «بارورسازی ابر‌ها تولید ابر نمی‌کند، بلکه تلاش می‌کند از ابر‌های موجود آب بیشتری بگیرد. وقتی ابری وجود ندارد یا ابر مناسب نیست، بارورسازی بی‌فایده است.»

او با اشاره به اینکه این روش نمی‌تواند در آسمان صاف باران ایجاد کند، توضیح می‌دهد: «بارورسازی نمی‌تواند یک روز کاملاً آفتابی را بارانی کند یا یک بارش معمولی را به سیل تبدیل کند. این روش در بهترین شرایط تنها می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد بارش را در یک منطقه محدود افزایش دهد؛ مقداری که برای جبران خشکسالی‌های شدید ایران کافی نیست.»

بیشتربخوانید: گزارش سی‌ان‌ان‌ از بحران بی‌سابقه آب در تهران؛ تهدیدی بی‌سابقه برای پایتخت و ۲۰ استان

زارع تأکید می‌کند که برای بارورسازی، وجود یک ابر با رطوبت، دمای مناسب و ساختار فیزیکی خاص ضروری است؛ در حالی‌که در بسیاری از روز‌های خشک ایران «اصلاً ابری وجود ندارد که بخواهیم آن را بارور کنیم».

موقعیت ایران در نوار خشک جهانی

زارع به موقعیت اقلیمی ایران اشاره کرده و می‌گوید: «ایران در نوار خشک جهانی قرار دارد. بیابان‌های حاره‌ای و بیابان‌های مداری در عرض‌های ۱۵ تا ۳۰ درجه، خشک‌ترین و گرم‌ترین مناطق زمین هستند. بسیاری از ابر‌هایی که وارد ایران می‌شوند، رطوبت کافی برای تحریک شدن ندارند.»

خطر «عقیم‌سازی ابرها» در صورت محاسبات نادرست

یکی از هشدار‌های جدی این زمین‌شناس درباره اثرات منفی بارورسازی در صورت نبود تجهیزات و محاسبات دقیق است. زارع توضیح می‌دهد: «اگر محاسبات دقیق نباشد — که اغلب به دلیل کمبود تجهیزات این اتفاق می‌افتد — پاشیدن مواد بارورساز مثل یدور نقره می‌تواند نتیجه معکوس بدهد. یعنی به‌جای بارش، قطرات آب کوچک‌تر شده و ابر عملاً عقیم شود؛ در نتیجه بارش طبیعی خود را نیز از دست می‌دهد.»

این هشدار در حالی مطرح می‌شود که برخی طرح‌های بارورسازی در سال‌های گذشته بدون انتشار عمومی داده‌ها و گزارش‌های علمی دقیق اجرا شده و همچنان اثربخشی آنها در هاله‌ای از ابهام است.