‌ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین مستقیماً صدور مجوز استفاده از موشک‌های آمریکایی برای حمله به عمق خاک روسیه را تایید نکرده اما در اولین واکنش به انتشار گزارش‌های رسانه‌ای پیرامون این موضوع گفت که به باور او تعداد موشک‌هایی که برای حمله به روسیه به کار گرفته می‌شوند از برداشته شدن محدودیت‌ها اهمیت بیشتری دارند: «چنین چیزهایی به‌طور رسمی اعلام نمی‌شوند. رسانه‌های زیادی درباره این موضوع که ما اجازه انجام اقدامات لازم را پیدا کرده‌ایم صحبت می‌کنند اما واقعیت این است که انفجارها به خودی خود یا با حرف اتفاق نمی‌افتند و این موشک‌ها هستند که در میدان جنگ سخن می‌گویند و واقعیت را تعیین می‌کنند. »

کاهش محدودیت‌های اوکراین برای استفاده از تسلیحات آمریکایی در خاک روسیه از ماه مه سال جاری شروع شد. در آن زمان روسیه حمله بزرگی را برای تصرف شهر خارکیف (دومین شهر بزرگ اوکراین) واقع در شمال شرق اوکراین آغاز کرد و در واکنش به این مسئله، بایدن به کی‌یف اجازه داد تا از سامانه‌های توپخانه‌ای هیمارس (HIMARS) که از سال ۲۰۲۲ تحویل اوکراین شده استفاده کند و برخی مواضع روس‌ها در داخل خاک روسیه و در نزدیکی مناطق مرزی را هدف قرار دهد.

سامانه‌های توپخانه‌ای هیمارس قادر به پرتاب موشک‌های اتک‌امز هستند و می‌توانند به اهدافی در مسافت ۳۰۰ کیلومتری شلیک کنند اما تا پیش از این اوکراین اجازه استفاده از موشک‌های اتک‌امز را نداشت و برد سامانه‌های هیمارس تحویل‌شده به این کشور تا ۸۰ کیلومتر محدود شده بود.

ان‌بی‌سی‌نیوز به نقل از مقام‌های آمریکایی نوشته است که احتمالاً موشک‌های اتک‌امز اولین بار از سوی اوکراین علیه نیروهای مشترک روسیه و کره‌شمالی در منطقه کورسک (واقع در خاک روسیه) مورد استفاده قرار گیرند. به نوشته این وب‌سایت خبری، مسئله صدور مجوز استفاده از موشک‌های اتک‌امز برای مدت‌ها میان مشاوران ارشد کاخ سفید محل بحث بود و برخی از مشاوران تاکید داشتند که این مسئله به تشدید قابل توجه تنش‌ها در جنگ اوکراین منجر می‌شود و امکان دارد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اقدام به انتقام‌گیری مستقیم از آمریکا و شرکایش در ائتلاف ناتو کند. پیشتر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در توجیه این مسئله که چرا آمریکا اجازه استفاده از موشک‌های اتک‌امز را به اوکراین نمی‌دهد گفته بود که «ما سعی داریم از وقوع جنگ جهانی سوم جلوگیری کنیم.»

روزنامه نیویورک‌تایمز گزارش داده است که تعدادی از مقام‌های ارشد وزارت دفاع آمریکا به دلیل محدودیت‌ها در تولید این نوع موشک و اهمیت آن‌ها در میدان نبرد با انتقال موشک‌های اتک‌امز به اوکراین مخالفت کرده بودند.

چرا موشک‌های ATACMS اهمیت دارند؟

موشک‌های اتک‌امز، موشک‌های کوتاه‌برد و فراصوت ساخت شرکت لاکهید مارتین هستند که برد مفید آن‌ها ۱۹۰ مایل (۳۰۵ کیلومتر) اعلام شده است. این موشک‌ها از سامانه‌هایی مثل هیمارس (M142) و حتی لانچرهای قدیمی‌تر مثل M270 قابل پرتاب هستند. اوکراین هر دو این لانچرها را در اختیار دارد. سامانه هیمارس از سوی ایالات متحده و سامانه M270 از سوی کشورهای بریتانیا و آلمان به اوکراین تحویل داده شده است.

در برخی از تحلیل‌ها پیرامون جنگ اوکراین به موشک‌های اتک‌امز به عنوان موشک‌های دوربرد اشاره شده اما این اشاره فقط در چارچوب جنگ اوکراین می‌تواند صحیح باشد چراکه این موشک‌ها نسبت به هر موشک دیگری که اوکراین در اختیار دارد دوربردتر هستند و می‌توانند به عمق بیشتری از خاک روسیه دسترسی پیدا کنند. به طور عام، موشک‌های اتک‌امز به عنوان موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد دسته‌بندی می‌شوند.

این موشک‌ها از سوخت جامد بهره می‌برند و امکان استفاده از دو نوع کلاهک را دارند. اول کلاهک خوشه‌ای که به ده‌ها بمبلت کوچک مجهز هستند و دوم کلاهک‌ عادی با وزن تا ۲۲۵ کیلوگرم. اوکراین امکان حمله موشکی به عمق خاک روسیه را برای استراتژی دفاعی خود حیاتی می‌داند و معتقد است که بدون این امکان، نمی‌توان دفاع موثری در برابر حملات روس‌ها داشت.

این موشک‌ها چه تاثیری در میدان جنگ خواهند داشت؟

ایالات متحده باور دارد که روسیه در حال آماده‌سازی یک ضدحمله بزرگ با حدود ۵۰ هزار نیروی نظامی شامل نظامیان اعزامی کره شمالی در منطقه کورسک است تا بتواند تمام مناطقی را که اوکراین در حمله ماه آگوست تصرف کرده بازپس‌گیرد. اوکراین می‌تواند از این موشک‌ها برای هدف قرار دادن مراکز تجمع سربازان روسیه و کره‌شمالی، تجهیزات نظامی کلیدی ارتش روسیه، نقاط کلیدی در شبکه لجستیکی، انبارهای مهمات و خطوط تامین در عمق خاک روسیه استفاده کند.

استفاده اوکراین از موشک‌های اتک‌امز احتمالاً برای برگرداندن ورق جنگ کافی نخواهد بود. روسیه در حال حاضر نیز بخشی از تجهیزات کلیدی خود نظیر جنگنده‌ها را به پایگاه‌هایی بسیار دورتر از مرز منتقل کرده تا در برابر حملات موشکی احتمالی اوکراین آسیب‌پذیر نباشد.

با این وجود، استقرار تجهیزات و جت‌های جنگی در نقاطی دور از دسترس موشک‌های اتک‌امز می‌تواند باعث شود تا خطوط تدارکاتی روس‌ها طولانی‌تر شده و تامین پشتیبانی هوایی برای نیروهای روسی در میدان نبرد تا حدی سخت‌تر شود. یک دیپلمات غربی در ارزیابی این موضوع به وب‌سایت جهانی بی‌بی‌سی گفته است: «این موضوع هزینه‌های جنگ را برای روسیه بالاتر می‌برد و جنگ را به داخل روسیه می‌کشاند اما نمی‌تواند تاثیر قاطعی بر نتیجه جنگ داشته باشد. »

از جمله عوامل تاثیرگذار در نقش‌آفرینی موشک‌های اتک‌امز به نفع اوکراین، تعداد موشک‌هایی است که برای این کشور ارسال می‌شود. چنانچه اشاره شد این موشک‌ها به دلیل سرعت کم تولید و محدودیت ذخایر نمی‌توانند در تعداد بسیار زیاد در اختیار اوکراین قرار گیرند و احتمالاً روسیه نیز تدابیری را برای جلوگیری از اثربخشی این موشک‌ها اتخاذ کند.

اِوِلیون فارکاس، دستیار وزیر دفاع آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما در این باره گفته است: «موشک‌های اتک‌امز در صورتی که علیه اهداف درستی به کار گرفته شوند می‌توانند تاثیر روانی مثبتی برای نیروهای اوکراینی داشته باشند اما مسئله تعداد موشک‌هایی که برای اوکراین ارسال می‌شود بسیار کلیدی است و تعداد کم موشک‌ها نمی‌تواند کارایی بالایی به همراه داشته باشد. »

یکی از نتایج قابل انتظار اقدام آمریکا افزایش فشارها بر لندن و پاریس برای صدور مجوز استفاده از موشک‌های استورم شدو و اسکالپ برای هدف قرار دادن عمق خاک روسیه خواهد بود. هرچند این موشک‌ها توسط کمپانی اروپایی MBDA تولید شده اما به دلیل نقش داشتن آمریکا در این شرکت، آمریکایی‌ها برای خود حق اظهارنظر در زمینه اعطای مجوز به اوکراین برای حمله به عمق خاک روسیه قائل بودند.

موشک‌های استورم شدو (بریتانیایی) و اسکالپ (فرانسوی) بردی حدود ۱۵۵ مایل (۲۵۰ کیلومتر) دارند. درحالی‌که چندی قبل، کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه برای اعطای چنین مجوزی به اوکراین ابراز تمایل کرده بودند اما هنوز تصمیمی در این خصوص اتخاذ نکرده‌اند و برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند با پیش‌قدم شدن آمریکا این کشورها نیز گام‌هایی در این زمینه بردارند.

ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، روز دوشنبه در جمع خبرنگاران و پیش از آغاز نشست شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفت که فرانسه هنوز در حال بررسی اجازه دادن به اوکراین برای استفاده از موشک‌های دوربرد برای حمله به اهدافی در عمق روسیه است. او در این باره گفت: «ما، آشکارا، گفته‌ بودیم این گزینه، یعنی اجازه دادن به انجام شدن حملاتی علیه اهدافی در روسیه که اوکراین از آن مورد حمله قرار می‌گیرد را بررسی می‌کنیم. بنابراین، این مسئله تازگی ندارد. » مکرون نیز دوشنبه‌شب در حاشیه نشست گروه ۲۰ این تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا را «یک تصمیم خوب» توصیف کرد.

سخنگوی نخست‌وزیری بریتانیا هم در اظهارنظری مبهم اعلام کرد که در تعامل با متحدان‌مان خواهیم بود. روزنامه فیگارو دوشنبه‌شب در گزارشی مدعی شد که هم پاریس و هم لندن موافقت خود را با استفاده از موشک‌ها توسط اوکراین برای حمله به عمق خاک روسیه اعلام کرده‌اند اما این روزنامه ساعاتی بعد متن منتشرشده در وب‌سایت خود را ویرایش کرد و از قریب‌الوقوع بودن این تصمیم خبر داد. روزنامه گاردین هم در گزارشی نوشته است که لندن به‌زودی این مجوز را به اوکراین خواهد داد.

تنش‌ها میان روسیه و غرب تشدید می‌شود؟

از مدت‌ها پیش، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هشدار داده بود که اگر تسلیحات غربی برای حمله به روسیه مورد استفاده قرار گیرند، از نگاه مسکو این مسئله «مشارکت مستقیم» کشورهای ناتو در جنگ تلقی خواهد شد. پوتین در ماه سپتامبر در این رابطه گفت: «این اقدام، ماهیت مناقشه را تغییر خواهد داد و به معنای آن خواهد بود که کشورهای ناتو، ایالات متحده و دولت‌های اروپایی در حال جنگ با روسیه هستند. »

تهدید روسیه کاملاً واضح و آشکار است اما برخی مقام‌های غربی آن را تهدیدی جدی نمی‌دانند و به تهدیدهای قبلی و خطوط قرمز پیشین روسیه در خصوص ارسال جنگنده‌ها و تانک‌های پیشرفته به اوکراین استناد می‌کنند.

در اولین واکنش پس از انتشار گزارش‌ها در خصوص اقدام جدید آمریکا، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، خاطرنشان کرد که این گزارش‌ها مبتنی بر هیچ بیانیه رسمی نیست. پسکوف گفت: «اگر چنین تصمیمی واقعاً تدوین شده و به رژیم کی‌یف داده شده باشد، به معنی یک دور جدید و یک وضعیت کیفی جدید از نقطه‌نظر دخالت ایالات متحده در این درگیری‌ها است.» پسکوف گفت که ولادیمیر پوتین در ماه سپتامبر در سخنرانی خود در سن‌پترزبورگ موضع روسیه را کاملاً روشن کرده است. پسکوف گفت: «بدیهی است که دولت مستقر در واشنگتن قصد دارد اقداماتی را برای ادامه ریختن بنزین به آتش و ادامه تنش در اطراف این درگیری انجام دهد. »

به نوشته رویترز یکی از مقامات روسی نزدیک به کرملین که خواست نامش فاش نشود، گفت که اقدام ایالات متحده، در صورت تایید، اقدامی بسیار تحریک‌آمیز برای دولت در حال خروج است، اما نتیجه جنگ را تغییر نخواهد داد. تعدادی از مقام‌های ارشد پارلمان روسیه هم به این موضوع واکنش نشان دادند. لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور خارجی مجلس دومای دولتی گفت، مجوز ایالات متحده برای حمله به روسیه با موشک‌های تاکتیکی اتک‌امز آمریکا منجر به سخت‌ترین پاسخ خواهد شد.

پسکوف روز سه‌شنبه هم اعلام کرد که احتمال دارد تغییراتی که در دکترین هسته‌ای روسیه صورت گرفته رسمیت پیدا کند. این تهدید در نهایت تحقق یافت و روز سه‌شنبه ۱۹ نوامبر دکترین هسته‌ای به‌روزرسانی‌شده روسیه را تایید کرد.

مسکو، روز چهارشنبه ۲۵ سپتامبر تصمیم گرفت تا در واکنش به شرایط و تحولات جدید در جریان جنگ اوکراین به بازنگری در دکترین هسته‌ای خود بپردازد. دکترین هسته‌ای روسیه که آخرین نسخه عمومی آن در سال ۲۰۲۰ منتشر شد و سپس به سندی محرمانه در روسیه بدل شد، تاکید می‌کرد که مسکو تنها زمانی می‌تواند از تسلیحات هسته‌ای خود استفاده کند که این کشور مورد حمله اتمی قرار گرفته باشد یا اینکه طی حمله‌ای متعارف، «موجودیت روسیه در خطر باشد. »

براساس تغییرات جدیدی که در دکترین هسته‌ای روسیه اعمال خواهد شد از این پس هر حمله‌ای به روسیه از سوی یک کشور غیرهسته‌ای نیز که با حمایت یا مشارکت یک قدرت هسته‌ای صورت بگیرد، به‌عنوان حمله مشترک آن‌ها به روسیه در نظر گرفته می‌شود و به کرملین اجازه می‌دهد برای دفع این حمله از تسلیحات هسته‌ای بهره گیرد.

در دکترین هسته‌ای جدید روسیه در صورتی که این کشور «به اطلاعاتی قابل اتکا دست پیدا کند که حمله هوایی گسترده‌ای با استفاده از هواپیماهای استراتژیک و تاکتیکی، موشک‌های کروز، پهپادها و سلاح‌های مافوق صوت در راه است» اجازه استفاده از سلاح هسته‌ای را خواهد داشت. در دکترین هسته‌ای جدید روسیه، بلاروس نیز تحت چتر حمایتی روسیه قرار دارد و مسکو این حق را برای خود قائل است که در صورت حمله نظامی کشورهای دیگر به بلاروس از تسلیحات هسته‌ای برای پاسخگویی به این حملات استفاده کند.

ویلیام برنز، دیپلمات کهنه‌کار و رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) ماه سپتامبر در نشست مشترکی که به همراه ریچارد مور، رئیس MI6 در آن شرکت داشت در پاسخ به سوالی پیرامون نگرانی پایتخت‌های غربی از صدور مجوز استفاده از موشک‌های «استورم شدو» به اوکراین گفت: «هیچ‌کدام از ما نباید ریسک‌ها و خطرات احتمالی افزایش تنش را سبک بشماریم.

در نخستین سال جنگ، در سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا این باور به وجود آمده بود که واقعاً امکان دارد روسیه از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند. پاییز ۲۰۲۲، درست زمانی که اوکراین موفق شد روسیه را از خارکیف و مناطق شمالی بیرون کند و سربازان روسی را به عقب‌نشینی گسترده در خرسون وا دارد، این باور به وجود آمده بود که روسیه کاملاً امکان دارد که به سوی استفاده از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی گام بردارد. » با این وجود برنز در همان نشست تاکید کرد که غرب نباید تحت تاثیر این تهدید از کمک به اوکراین دست بردارد.

براساس گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز در ۲۶ سپتامبر، آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا در ارزیابی امنیتی خود پیرامون صدور مجوز استفاده از موشک‌های ایالات متحده برای حمله به اهدافی در عمق خاک روسیه ادعا کرده بودند که احتمالاً روسیه واکنش تندی به این اقدام نشان خواهد داد. این آژانس‌ها همچنین تاثیر موشک‌های دوربرد بر سرنوشت جنگ را بسیار اندک دانسته بودند.

دونالد ترامپ و جمهوری‌خواهان چگونه فکر می‌کنند؟

این اقدام تنها دو ماه قبل از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید صورت گرفته است. دونالد ترامپ جونیور، پسر ترامپ، در واکنش به این اتفاق در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «به نظر می‌رسد صنایع نظامی در آمریکا می‌خواهند قبل از اینکه پدرم بتواند صلح ایجاد کند و جان‌ انسان‌ها را نجات دهد، جنگ جهانی سوم را آغاز کنند. » ایلان ماسک، وزیر پیشنهادی کارآمدی دولت ترامپ نیز در ایکس نوشت: «مشکل این است که روسیه متقابلاً واکنش نشان می‌دهد. »

براساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، ترامپ پیشتر در گفت‌وگوهای خصوصی اظهار کرده بود که اوکراین باید تحت فشار قرار گیرد تا با چشم‌پوشی از مناطق اشغال‌شده جنگ را پایان دهد. کی‌یف همواره این شرط را رد کرده است. بسیاری از مقامات ارشد دولت آتی ترامپ، مانند جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور منتخب و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه پیشنهادی معتقدند که ایالات متحده نباید هیچ کمک نظامی بیشتری به اوکراین ارائه دهد.

دونالد ترامپ، روز ۱۷ اکتبر به انتقاد از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین پرداخت و او را به دلیل «کمک به شروع جنگ با روسیه» مقصر خواند. رئیس‌جمهور منتخب آمریکا پیش‌تر در تبلیغات انتخاباتی وعده داده بود که اگر به کاخ سفید بازگردد، می‌تواند ظرف ۲۴ ساعت به جنگ در اوکراین پایان دهد.

بزرگترین نگرانی‌ برای اوکراینی‌ها این است که احتمال دارد با روی کار آمدن ترامپ و با توجه به نگاه اکثریت جمهوری‌خواهان به جنگ اوکراین، حمایت‌های نظامی و اقتصادی آمریکا از اوکراین قطع شود. یکی دیگر از دغدغه‌های اوکراینی‌ها، طرحی است که جی.‌دی ونس، معاون اول رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در خصوص پایان جنگ در اوکراین مدنظر دارد. ونس در اوایل سال ۲۰۲۴ هم نقش مهمی در به تعویق افتادن کمک‌ها به اوکراین ایفا کرد.

معاون رئیس‌جمهور منتخب آمریکا روز ۴ آوریل ۲۰۲۴ در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «آیا می‌خواهید سربازان آمریکایی را در اوکراین ببینید؟ اگر نمی‌خواهید این اتفاق بیفتد پس باید در برابر ایده پیوستن اوکراین به ناتو بایستید. » ولودیمیر زلنسکی روز ۳۱ اکتبر پیش‌بینی کرده بود که اگر کمک‌ها و حمایت‌های ایالات متحده از اوکراین کاهش یابد، روسیه موفق خواهد شد مناطق بیشتری از اوکراین را تصرف کند و مسیر پیروزی اوکراین بسته خواهد شد.

اوکراین در حال حاضر وضعیت خوبی در میدان جنگ ندارد و براساس آمار، روسیه توانسته بیش از هر زمان دیگری پس از تابستان ۲۰۲۲ در منطقه دونباس پیشروی کند. تحلیلگران معتقدند این مسئله در کنار پیروزی ترامپ در انتخابات پنجره‌ای چندماهه از فرصت را برای روسیه باز خواهد کرد که تا پیش از ژانویه ۲۰۲۵ موضع خود را برای آمدن به میز مذاکره تقویت کند.

با این حال، براساس گزارش اکسیوس، ترامپ یک روز پس از نهایی شدن پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین تماس گرفت. این تماس ۲۵ دقیقه به طول انجامید و پس از تبریک پیروزی ترامپ توسط زلنسکی، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا وعده داد که به اوکراین کمک خواهد کرد اما او هیچ جزئیاتی درباره این کمک‌ها مطرح نکرد.

یک منبع آگاه هم در این خصوص گفته است که «زلنسکی این گفت‌وگوی تلفنی را با ناامیدی ترک نکرد. » برخی از مقام‌های ارشد دولت آینده از جمله مایکل والتز هم با کمک‌های بیشتر به اوکراین به منظور وادار کردن روسیه به صلح موافق هستند که شرایط را تا حدی پیچیده‌تر می‌کند.

شلیک نخستین موشک‌ آمریکایی اوکراین به روسیه

اوکراین روز سه‌شنبه ۱۹ اکتبر (۲۹ آبان) برای نخستین بار از موشک‌های آمریکایی از نوع اتکمز ATACMS را به منطقه بریانسک در درون خاک روسیه شلیک کرد. این نخستین حمله موشکی اوکراین به روسیه از زمانی است که آمریکا مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد را برای اوکراین صادر کرد. به گزارش یورونیوز، طبق اعلام وزارت دفاع روسیه، اوکراین شش موشک بالستیک به یک تاسیسات در بریانسک شلیک کرده است.

این نخستین بار است که اوکراین در حمله به مناطقی دورتر در خاک روسیه از این موشک دوربرد استفاده می‌‌کند. وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد: «براساس اطلاعات تاییدشده در این حمله از موشک‌های اتکمز ساخت آمریکا، موشک‌های عملیاتی-تاکتیکی استفاده شده است.» دفاع هوایی روسیه پنج موشک را منهدم کرد و یکی دیگر از موشک‌ها آسیب دید. قطعات موشک آسیب‌دیده بر روی زمین یک تاسیسات نظامی افتاد و باعث آتش‌سوزی شد.

این آتش خاموش شده و هیچ‌گونه تلفات یا خسارت دیگری از این حمله گزارش نشده است. با این حمله، این نخستین باری است که اوکراین از سلاح‌های برد بلند آمریکایی برای هدف قرار دادن اهداف عمیق در داخل روسیه استفاده می‌کند. کی‌یف هنوز به گزارش منتشرشده در این زمینه واکنشی نشان نداده است.