رویداد ۲۴| منیره چگینی: صد درصد آب کشور‌های حاشیه خلیج فارس بازچرخانی می‌شود و حتی مورد آشامیدن قرار می‌گیرد. این کشور‌ها به دلیل منابع آب شرب محدود با مدیریت بهینه مصرف آب، بحران کم آبی و خشکی را برطرف کردند. در حالی که در ایران با داشتن بارش‌های مطلوب و منابع آبی غنی با بی‌توجهی به مدیریت منابع آب، درگیر بحران کم آبی و خشکسالی شده است.

به عقیده کارشناسان، یکی از اصلی‌ترین مسائل در بروز چنین شرایطی علاوه بر «کاهش بارش‌ها و بی‌توجهی به آمایش سرزمینی، مصرف بی‌رویه آب و عدم پیش بینی آینده، ضعف در مدیریت منابع است» که نمی‌توان به راحتی از آن گذر کرد.

آغاز مطالعات آب و فاضلاب تهران

جالب این است که، این نگرانی در سال ۱۳۲۷ توسط وزیر وقت کشور احساس شد و طرح فاضلاب شهری و احداث تصفیه خانه‌های تهران از آن زمان با حضور مشاورین برجسته‌ای، چون «الکساندر گیپ فرانسوی» و «جان تیلور آمریکایی» که مسئول مطالعات اولیه این پروژه بودند، کلید خورد.

تبدیل ۸۰ درصد آب به فاضلاب

بازچرخانی آب و احداث تصفیه خانه‌ها برای مصارف آب کشاورزی و صنایع از برنامه‌هایی بود که در این راستا اجرا شد. در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از آب مصرفی تهران، به فاضلاب تبدیل می‌شود، این فاضلاب‌ها به تصفیه‌خانه‌های مختلف، از جمله تصفیه‌خانه‌های اقماری، ارسال می‌شوند و برای مصارف غیر کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وضعیت تصفیه خانه‌های تهران

برای مدیریت این وضعیت، پروژه‌های مختلفی در حال اجرا است که هدف آنها تصفیه آب‌های مصرفی و استفاده مجدد از آنها برای مصارف غیرشور، مانند کشاورزی و صنعت است. یکی از این پروژه‌ها، تصفیه‌خانه‌های جنوب تهران است که شامل ۸ واحد تصفیه است. در حال حاضر، ۶ واحد آن به بهره‌برداری رسیده و دو واحد دیگر در حال ساخت است. فاضلاب جمع‌آوری‌شده از مناطق مختلف تهران، به تصفیه‌خانه فیروز بهرام منتقل می‌شود تا پس از تصفیه، برای مصارف کشاورزی و صنعتی مورد استفاده قرار گیرد.

بیشتر بخوانید: آب تهران قطع می‌شود؟ | شرایط جیره بندی اعلام شد

حامیان مالی تصفیه خانه‌های تهران

در این راستا، حمایت‌های مالی بین‌المللی از «بانک جهانی و بانک توسعه اسلامی» شده است. بانک جهانی در ساخت تصفیه‌خانه‌های ۱ تا ۴ تهران مشارکت داشته و پیمانکاران «بلژیکی» مسئولیت اجرای آنها را بر عهده داشتند. همچنین، تصفیه‌خانه «فیروز بهرام» با تأمین مالی «بانک توسعه اسلامی» و پیمانکار «ترک» در حال احداث است.

بنا به اعلام شرکت فاضلاب استان تهران، این پروژه‌ها علاوه بر کاهش فشار بر منابع آبی تهران، کمک زیادی به بازیافت و استفاده بهینه از منابع آب خواهند کرد. پیشرفت فیزیکی پروژه‌ها به طور پیوسته در حال افزایش است و انتظار می‌رود که با تکمیل واحد‌های در دست ساخت، استفاده از آب‌های تصفیه‌شده برای مصارف کشاورزی و صنعتی در تهران به طور چشمگیری افزایش یابد.

کمبود منابع مالی در اجرای طرح‌ها

این طرح‌ها گامی مهم در جهت کاهش بحران آب در تهران محسوب می‌شوند و بهبود وضعیت منابع آبی پایتخت را به همراه خواهند داشت. با این حال، برای تکمیل تمامی پروژه‌ها و بهره‌برداری بهینه از منابع آبی، همچنان نیاز به تخصیص منابع مالی بیشتر و پیگیری مستمر پروژه‌ها وجود دارد.

سهم ۱۰ درصد آب بازیافتی تهران

مهدی زارع، زمین‌شناس درباره بازچرخانی آب و اهمیت آن در جبران کمبود‌های آبی به خبرنگار «رویداد ۲۴» گفت: درصد دقیق سهم آب بازیافتی از فاضلاب در تأمین کل آب استان تهران به‌طور مشخص در دسترس نیست البته تا کنون به ۱۰ درصد تامین منابع آب تهران نرسیده است، بر اساس گزارش‌ها شرکت آب و فاضلاب استان تهران (آبفا) و شرکت آب منطقه‌ای تهران، استفاده از آب بازیافتی در حال افزایش است. این آب عمدتاً برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز، صنعت و تغذیه آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود.

تخمین سهم آب بازیافتی به دسترسی به داده‌ها وابسته است این زمین‌شناس می‌گوید: بخش قابل توجهی از آب بازیافتی در تهران برای آبیاری فضای سبز و مصارف صنعتی استفاده می‌شود.

با توجه به توسعه تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و افزایش ظرفیت تصفیه، باید سهم آب بازیافتی در تأمین آب استان تهران در آینده افزایش یابد.

شرکت آب و فاضلاب استان تهران و شرکت آب منطقه‌ای تهران برنامه‌هایی برای افزایش استفاده از آب بازیافتی دارند. این برنامه‌ها شامل توسعه تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، افزایش ظرفیت تصفیه و استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای تصفیه آب به منظور استفاده در مصارف شرب است.

استفاده آب بازیافتی از نظر فقها

او با اشاره به استفاده از آب بازیافتی (آب تصفیه‌شده از فاضلاب) از نظر شرعی در اسلام گفت: این موضوعی است که توسط فقها و مراجع تقلید مورد بحث است. در فقه اسلامی، آب‌های ناپاک (مانند فاضلاب) در صورتی که به روش‌های مشخصی تصفیه و پاکسازی شوند، می‌توانند به آب پاک تبدیل شوند و استفاده از آنها مجاز است. با این حال، برخی شرایط و ضوابط شرعی برای استفاده از این آب‌ها وجود دارد که باید رعایت شوند. اگر آب ناپاک (مانند فاضلاب) به حدی تصفیه شود که ویژگی‌های ظاهری آن (رنگ، بو و مزه) تغییر کند و به حالت طبیعی آب برگردد، از نظر شرعی پاک محسوب می‌شود. 

بیشتر بخوانید: ببینید| کمبود آب؛ بحران خیلی جدی امسال

این فقها معمولاً بر این نظر هستند که اگر آب ناپاک با روش‌های علمی و فنی به طور کامل تصفیه شود، استفاده از آن برای مصارف مختلف (حتی شرب) مجاز است. البته برخی فقها معتقدند که استفاده از آب بازیافتی به دلیل احتیاط، برای شرب توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط ضروری. در مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز، صنعت و شست‌وشو، معمولاً مشکلی از نظر شرعی وجود ندارد، به شرطی که آب به طور کامل تصفیه شده باشد. برای مصارف عبادی مانند وضو و غسل، استفاده از آب بازیافتی را در این موارد مجاز نمی‌دانند، استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای بازیافت آب از فاضلاب در بسیاری از کشور‌های جهان به‌ویژه در مناطق خشک و کم‌آب رایج است.

بازیافت آب در کشور‌های دنیا

گفتی است، برخی از کشور‌ها به دلیل کمبود منابع آب طبیعی، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در این زمینه انجام داده‌اند و به عنوان پیشرو در فناوری‌های بازیافت آب شناخته می‌شوند.

در ادامه به برخی از این کشور‌ها اشاره می‌شود:

سنگاپور یکی از پیشروترین کشور‌ها در زمینه بازیافت آب از فاضلاب است. این کشور با پروژه‌ی NEWater (آب نو) توانسته است بخش قابل توجهی از نیاز‌های آبی خود را از طریق بازیافت آب تأمین کند. فناوری‌های مورد استفاده در این پروژه شامل اسمز معکوس (RO)، فیلتراسیون غشایی و تصفیه پیشرفته است. آب بازیافتی در سنگاپور حتی برای مصارف شرب نیز استفاده می‌شود.

اسرائیل به دلیل موقعیت جغرافیایی و کمبود منابع آب، یکی از پیشرفته‌ترین‌ها در زمینه بازیافت آب است. بیش از ۸۵٪ از فاضلاب اسرائیل تصفیه و بازیافت می‌شود و برای مصارف کشاورزی و صنعتی استفاده می‌شود. فناوری‌های پیشرفته مانند اسمز معکوس، تصفیه بیولوژیکی و استفاده از انرژی خورشیدی* در فرآیند تصفیه از جمله روش‌های مورد استفاده در این رژیم است.

در ایالات متحده، به‌ویژه در ایالت‌های خشک مانند کالیفرنیا، فناوری‌های پیشرفته بازیافت آب به طور گسترده استفاده می‌شود. پروژه‌هایی مانند تصفیه آب به روش «اسمز معکوس» و استفاده از آب بازیافتی برای تغذیه آب‌های زیرزمینی در این کشور رایج است. برخی شهر‌ها مانند لاس وگاس و اورنج کانتی از آب بازیافتی برای مصارف شرب نیز استفاده می‌کنند.

استرالیا به دلیل مواجهه با خشکسالی‌ها مکرر، سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه بازیافت آب انجام داده است. شهر‌هایی مانند پرت و سیدنی از فناوری‌های پیشرفته مانند اسمز معکوس و تصفیه غشایی برای بازیافت آب استفاده می‌کنند. آب بازیافتی در این کشور برای مصارف کشاورزی، صنعتی و حتی شرب استفاده می‌شود.

ژاپن نیز یکی از کشور‌های پیشرو در زمینه فناوری‌های بازیافت آب است. این کشور از فناوری‌های پیشرفته مانند تصفیه بیولوژیکی، فیلتراسیون غشایی و استفاده از نانو فناوری برای بازیافت آب استفاده می‌کند. آب بازیافتی در ژاپن برای مصارف صنعتی و کشاورزی به کار می‌رود.

آلمان به عنوان یکی از کشور‌های پیشرو در اروپا، از فناوری‌های پیشرفته برای بازیافت آب استفاده می‌کند. این کشور از روش‌هایی مانند تصفیه بیولوژیکی، اسمز معکوس و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در فرآیند تصفیه آب بهره می‌برد. آب بازیافتی در آلمان عمدتاً برای مصارف صنعتی و کشاورزی استفاده می‌شود.

کره جنوبی نیز در زمینه بازیافت آب پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. این کشور از فناوری‌های پیشرفته مانند تصفیه غشایی، اسمز معکوس و استفاده از نانو فناوری برای بازیافت آب استفاده می‌کند. آب بازیافتی در کره جنوبی برای مصارف صنعتی و کشاورزی به کار می‌رود.

امارات متحده عربی به دلیل کمبود منابع آب شیرین، سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه بازیافت آب انجام داده است. این کشور از فناوری‌های پیشرفته مانند اسمز معکوس و تصفیه غشایی* برای بازیافت آب استفاده می‌کند. آب بازیافتی در امارات عمدتاً برای مصارف کشاورزی و فضای سبز استفاده می‌شود.