1

در یک مطالعه‌ی شگفت‌انگیز و تازه، دانشمندان ۳۴ مورد از تلاش‌های نادر نهنگ‌های قاتل وحشی (Orca) برای دادن غذا به انسان‌ها را ثبت کرده‌اند. این رویدادهای کم‌نظیر در چهار اقیانوس مختلف و طی بازه‌ای بیست‌ساله رخ داده‌اند. برخی از آن‌ها نزدیک قایق‌ها، برخی در آب‌های آزاد و حتی از ساحل اتفاق افتاده‌اند.

این وقایع علاقه‌ی احتمالی نهنگ‌ها به انسان‌ها را نشان می‌دهد و پرسش‌هایی اساسی درباره‌ی هوش، ارتباط و رفتار اجتماعی آن‌ها مطرح می‌کند.

زندگی اجتماعی پیچیده نهنگ‌های قاتل

ساختار اجتماعی منسجم

نهنگ‌های قاتل یکی از پیچیده‌ترین زندگی‌های اجتماعی در دنیای حیوانات را دارند. آن‌ها در گروه‌های خانوادگی به نام «پاد» زندگی می‌کنند که معمولاً رهبری آن‌ها را ماده‌ای مسن‌تر بر عهده دارد.

این گروه‌های خانوادگی نه‌تنها گردهمایی‌های موقتی نیستند، بلکه پیوندهای مادام‌العمر محسوب می‌شوند. بچه‌ها تا پایان عمر با مادران خود می‌مانند، همراه آن‌ها شنا می‌کنند، شکار می‌آموزند و بازی می‌کنند.

فرهنگ و لهجه‌های صوتی خاص

در برخی مناطق، پادها جوامع بزرگ‌تری به نام «قبیله» یا «کلن» تشکیل می‌دهند که لهجه‌های صوتی منحصربه‌فردی دارند. این لهجه‌ها به‌مانند گویش‌های فرهنگی نسل به نسل منتقل می‌شوند. چنین ساختار اجتماعی پیچیده‌ای به آن‌ها در هماهنگی شکار و محافظت در برابر تهدیدات کمک می‌کند.

تعاملات عاطفی و بازی

با این حال، تمام زندگی آن‌ها به شکار و بقا محدود نمی‌شود. نهنگ‌ها برای لذت بردن نیز اجتماعی می‌شوند. آن‌ها درگیر فعالیت‌های بازی‌گونه می‌شوند، مانند پرتاب کردن جلبک، بیرون پریدن نمایشی از آب یا هل دادن یکدیگر در بازی‌های زیرآبی.

آن‌ها حتی فراتر از پاد خود نیز دوستی برقرار می‌کنند و نشانه‌هایی از دلبستگی و شخصیت فردی بروز می‌دهند که نشان از وجود زندگی عاطفی و حس هویت در آن‌ها دارد.

چه چیزهایی به انسان‌ها داده شد؟

در این ۳۴ رویداد، شش جمعیت متفاوت از نهنگ‌های قاتل شناسایی شدند که به انسان‌ها مجموعاً ۱۸ گونه مختلف را پیشنهاد دادند. این گونه‌ها شامل:

• ۶ نوع ماهی
• ۵ پستاندار
• ۳ بی‌مهره
• ۲ پرنده
• ۱ خزنده
• ۱ قطعه جلبک

در ۹۷ درصد این موارد، نهنگ‌ها منتظر واکنش انسان ماندند. بعضی حتی چند دقیقه در همان نقطه باقی ماندند.

تکرار رفتارها در صورت بی‌توجهی

در چند مورد، نهنگ‌ها پس از نادیده گرفته شدن یا بازگرداندن هدیه، دوباره همان شی را پیشنهاد دادند. در دو مورد کنجکاوی‌برانگیز، آن‌ها پرنده‌ای را که انسان پس داد، دوباره از آب بیرون آوردند و باز هم آن را تقدیم کردند.

این رفتار می‌تواند نشانه‌ای از کنجکاوی بین‌گونه‌ای، تلاش برای ارتباط یا حتی یادگیری اجتماعی باشد. نویسندگان مطالعه معتقدند این اقدامات ممکن است نمونه‌ای از «نوع‌دوستی عمومی» باشند که تنها در چند گونه‌ی اجتماعی پیشرفته دیده می‌شود.

انگیزه: کنجکاوی، نه فقط بازی

هرچند در ۳۸ درصد از تعاملات، بازی مشاهده شد، اما محققان باور دارند که اکثر موارد صرفاً بازی نبوده‌اند. سن نهنگ‌ها در این نمونه‌ها متغیر بود و بسیاری از آن‌ها شکارهای کامل و تازه را پیشنهاد دادند.

در بیش از ۷۵ درصد مواردی که انسان هدیه را نپذیرفت، نهنگ‌ها بعداً آن طعمه را برای خود یا گروهشان استفاده کردند. این موضوع نشان می‌دهد که هدایا صرفاً سرگرمی نبوده، بلکه دارای ارزش و هدف مشخصی بوده‌اند.

رفتار ناشی از کنجکاوی

رفتاری که بر پایه‌ی کنجکاوی شکل گرفته باشد، انگیزه‌ای قوی‌تر از بازی دارد. حیوانات اغلب برای کاهش عدم‌قطعیت به اکتشاف می‌پردازند.

دادن غذا به انسان می‌تواند راهی برای یادگیری واکنش ما باشد، درست مانند زمانی که با اعضای جدید گونه‌ی خود روبه‌رو می‌شوند.

هوش اجتماعی عمیق در نهنگ‌ها

برخی نهنگ‌ها یک شی را چند بار به انسان‌ها بازگرداندند. برخی دیگر به صورت زوج یا گروه‌های کوچک عمل کردند.

اکثر ۳۴ رویداد شامل نهنگی بود که از گروه اصلی جدا شده و به‌تنهایی عمل می‌کرد. این امر نشان می‌دهد که رفتار مورد نظر نمایشی برای جمع نبوده، بلکه تصمیمی فردی برای تعامل با انسان‌ها بوده است.

همکاری تاریخی با انسان‌ها

نهنگ‌های قاتل در نقاطی مانند استرالیا و روسیه سابقه‌ی همکاری با ماهی‌گیران انسان را دارند. نویسندگان مطالعه اشاره می‌کنند که این پیش‌زمینه‌ی تاریخی ممکن است بر تعاملات امروزی تأثیرگذار باشد، به‌ویژه با افزایش فعالیت‌های انسانی در نزدیکی زیستگاه آن‌ها.

دیدگاه نهنگ‌ها نسبت به انسان‌ها

نسبت مغز به بدن در نهنگ‌های قاتل دومین رتبه را بعد از انسان دارد. همچنین، آن‌ها رفتارهای پیچیده‌ی اجتماعی و احساسی از خود نشان می‌دهند.

این ویژگی‌ها از یادگیری اجتماعی پیچیده، رفتار متقابل و حتی شاید همدلی پشتیبانی می‌کنند.

«دادن اشیاء به انسان‌ها ممکن است همزمان فرصتی برای تمرین رفتارهای فرهنگی آموخته‌شده، اکتشاف یا بازی فراهم کند، و از این طریق به آن‌ها کمک کند تا در مورد ما یاد بگیرند، تعامل کنند یا روابطی بسازند.» — نویسندگان مطالعه

هشدار به انسان‌ها: از تماس نزدیک پرهیز کنید

با وجود جذاب بودن این رفتارها، محققان توصیه می‌کنند که احتیاط شود. نهنگ‌های قاتل می‌توانند رفتارهایی پیچیده و گاه غیرقابل‌پیش‌بینی داشته باشند.

تا به امروز، هیچ نهنگ قاتل وحشی‌ای انسانی را نکشته است، اما برخی تعاملات بسیار شدید بوده‌اند. بنابراین، نزدیک شدن عمدی یا تشویق این رفتارها بدون مجوز مناسب توصیه نمی‌شود.

اغلب این نهنگ‌ها به جمعیت‌هایی تعلق داشتند که در نزدیکی سطح آب شکار می‌کنند و اغلب طعمه را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند.

هیچ موردی از جمعیت‌های ساکن آب‌های عمیق که فقط ماهی می‌خورند، مشاهده نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که شکار گروهی در سطح ممکن است به تعاملات بین‌گونه‌ای بیشتر و قابل‌مشاهده‌تری منجر شود.

ذهن‌های پیچیده: انسان و نهنگ

یافته‌های این پژوهش برداشت ما از رابطه‌ی میان انسان و حیوان را به چالش می‌کشند. اگر نهنگ‌ها در حال آزمودن راه‌هایی برای تعامل با ما باشند، به این معناست که آن‌ها ما را نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان شرکای اجتماعی بالقوه می‌بینند.

این نهنگ‌ها صرفاً شکارچی نیستند. آن‌ها موجوداتی متفکر، مشاهده‌گر و شاید در نوعی از فرهنگ، حافظه، کنجکاوی، یادگیری و احساسات کاوشگر هستند.

رفتار آن‌ها نشان‌دهنده‌ی ذهن‌هایی پیچیده در میان انسان‌ها و نهنگ‌هاست – ذهن‌هایی توانمند در انتخاب، همدلی و ارتباط.

این مطالعه در مجله‌ی روانشناسی تطبیقی (Journal of Comparative Psychology) منتشر شده است.