سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان گفت: مرز ایران و ارمنستان بسته نخواهد شد، اجاره ۹۹ ساله پیشنهادی سفیر آمریکا در ترکیه عملی نخواهد شد و تنها بحث حضور شرکت‌های آمریکایی در این منطقه است که با توجه به قول داده شده، به مرز ایران نخواهند آمد، بلکه در عمق ارمنستان پروژه‌هایی را اجرا می‌کنند.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهوری ایران به دعوت رسمی نخست وزیر ارمنستان، روز دوشنبه ۲۷ مرداد وارد ایروان شد. 

در این سفر ۱۰ سند همکاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی به امضای طرفین رسید. 

کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که دستاورد‌های این سفر، برگی جدید را در تاریخ روابط تهران- ایروان رقم زد.

این سفر در حالی صورت گرفت که توافق ایروان و باکو بر سر افتتاح گذرگاه موسوم به زنگزور، بازتاب گسترده‌ای در ایران داشت و نگرانی‌هایی را برانگیخته است.

«مسعود پزشکیان»، رئیس جمهوری ایران در همین ارتباط در نشستی مطبوعاتی در ایروان گفت: «ما همواره با صراحت از تمامیت ارضی ارمنستان حمایت کرده‌ایم و این سیاست ثابت و بدون تغییر جمهوری اسلامی ایران است. با هرگونه توسل به زور یا تهدید به استفاده از آن در منطقه مخالف هستیم. معتقدیم که سیاست و حکمرانی در منطقه قفقاز باید قفقازی باقی بماند؛ برون‌سپاری حل و فصل مسائل قفقاز به نیرو‌های فرامنطقه‌ای موجب پیچیده‌تر شدن شرایط منطقه می‌شود.»

در گفتگوی تابناک با دکتر «محسن پاک‌آیین» سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان این موضوع مورد بحث قرار گرفته که در ادامه آمده است.

*پس از امضای توافق صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران به ارمنستان سفر کرد. اهداف اصلی این سفر چه بود؟

سفر آقای دکتر پزشکیان به ارمنستان هم به موقع انجام شد و هم فرصت‌ساز بود. در رابطه با به موقع بودن سفر، اگرچه برنامه این سفر قبل از نشست واشنگتن طراحی شده بود، ولی اینکه بعد از نشست واشنگتن و اعلامیه صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان انجام شد، از این بابت خیلی به موقع و فرصت‌ساز بود.

به دلیل اینکه در این سفر اسناد خوبی امضا شد، قرار شد برنامه جامع راهبردی بین دو کشور هم در دستور کار قرار بگیرد و تنظیم شود. همچنین در ارتباط با بحث حضور شرکت‌های آمریکایی در منطقه زنگزور و مرز ایران، مقامات ارمنی قول دادند که خطوط قرمز ایران را رعایت کنند.

*«عباس عراقچی» وزیر خارجه ایران بعد از این سفر اعلام کرد طرف ارمنی اعلام کرده که خطوط قرمز ایران در زمینه راه‌های ترانزیتی در نظر خواهد داشت. با توجه به حساسیت در خصوص مسیر موسوم به زنگزور و اجاره آن توسط کنسرسیوم آمریکایی، چقدر ارمنستان می‌تواند حاکمیت خود را به طور موثر بر آن اعمال کند؟

ما در این سفر نگرانی‌های خود را در ارتباط با حضور شرکت‌های آمریکایی در زنگزور برای احداث خط راه‌آهن که در توافق واشنگتن مطرح شده بود، اعلام کردیم و به دوستان ارمنی گفتیم که راه‌های مواصلاتی باید امن باشد تا مورد استفاده درست قرار بگیرد. 

اگر قرار باشد یک محور ناامنی مثل آمریکا برای رقابت یا تهدید روسیه به این منطقه بیاید و در مرز ایران مستقر شود و مزاحمت‌هایی برای ایران ایجاد کند، به طور طبیعی ما نگران می‌شویم. 

از دوست خودمان ارمنستان تقاضا داریم که از حضور شرکت‌های آمریکایی در این منطقه خودداری کند. البته همان‌طور که هم آقای بقایی و هم آقای عراقچی گفتند، دوستان ارمنی قول دادند که شرکت‌های آمریکایی اگرچه برای اجرای برخی پروژه‌ها به ارمنستان خواهند آمد، اما در زنگزور مستقر نخواهند شد و زنگزور با هدایت خود ارمنی‌ها و کنترل کامل ارمنستان، راه‌آهن احداث خواهد شد.

بحث احداث این مسیر، چه راه‌آهن و چه جاده شوسه، ارتباط مستقیم با موافقت جمهوری آذربایجان دارد تا مسیر‌های ارمنستان را به ایران باز کند. هنوز باکو در این رابطه موضعی جز بحث کلی که در واشنگتن شد اعلام نکرده است. 

موضع رسمی جمهوری آذربایجان تاکنون این بوده که مسیر زنگزور باید به عنوان کریدور تلقی شود و همه کشور‌ها از آن استفاده کنند بدون اینکه حاکمیت ارمنستان بر آن اعمال شود. در هر صورت اگر جمهوری آذربایجان موافقت کند که راه‌های ارمنستان باز شود و ارمنستان هم راه جمهوری آذربایجان به نخجوان را باز کند، آن‌وقت بحث احداث خط راه‌آهن و جاده جدی می‌شود. 

دوستان ارمنی به ما قول دادند که آمریکایی‌ها را در مرز زنگزور مستقر نکنند و اگر این قول باقی بماند نشان‌دهنده تفاهم بالای ایران و ارمنستان است.

*در سفر پزشکیان به ارمنستان توافق شد یک سند جامع همکاری راهبردی بین دو کشور ایران و ارمنستان به زودی نهایی شود. اهمیت این سند چه خواهد بود؟

در ارتباط با همکاری‌ها نیز اسناد خوبی امضا شد، مخصوصاً در رابطه با تعرفه تجاری. قرار شد عوارض تجاری از ۸۷ درصد به صفر برسد. اگر این اتفاق بیفتد، مژده خوبی برای بخش‌های خصوصی دو کشور خواهد بود تا همکاری‌های خود را گسترش دهند. این اقدام نقش مستقیم در افزایش مبادلات تجاری دو کشور و هدف‌گذاری ما برای رسیدن به مرز یک میلیارد دلار در مبادلات تجاری دارد.

امضای سند جامع همکاری راهبردی نیز بسیار مهم است، نظیر اسنادی که ما با چین، عراق و روسیه داریم. این سند، یا ۲۰ ساله یا ۲۵ ساله خواهد بود و تمام برنامه‌های اقتصادی دو کشور در آن درج می‌شود. 

وزرای مرتبط در دو کشور برای اجرای پروژه‌های مندرج در این سند مشخص خواهند شد و مسیر هموارتر خواهد شد برای توسعه اقتصادی و قابل پیگیری از سوی رئیس جمهور است.

*پزشکیان پیش از سفر به ارمنستان گفته بود در سفر در رابطه با کریدور شمال-جنوب گفت‌و‌گو خواهد شد و مسیر شرق به غرب هم بستر مناسبی برای توسعه تجارت است. به نظر می‌رسد منظور پزشکیان «بال غربی» کریدور شمال-جنوب است که ایران را از طریق ارمنستان به دریای سیاه متصل می‌کند. آیا این مسیر با مخالفت روسیه مواجه نخواهد شد؟

در رابطه با اتصال ایران به دریای سیاه از مسیر ارمنستان، این موضوع در صورتی محقق می‌شود که جمهوری آذربایجان راه‌های مواصلاتی ارمنستان به ایران را باز کند. 

اگر این اتفاق بیفتد، ارمنستان از مسیر نخجوان به جلفای ایران متصل می‌شود. در حال حاضر مسیر جاده‌ای وجود دارد و خط ریلی تا جلفا از طرف ایران کشیده شده است. حدود ۴۵ کیلومتر خط ریلی از جلفای ایران تا مرز ارمنستان باید احداث شود که کار سریعی است.

در این صورت جمهوری اسلامی ایران هم از مسیر جاده و هم از مسیر ریلی به ارمنستان متصل می‌شود و از آنجا به گرجستان و دریای سیاه (بندر باتومی یا بندر پوتی) می‌رسد. ایران از این مسیر می‌تواند به دریای سیاه دستیابی پیدا کند.

ارمنستان هم از این مسیر می‌تواند به خلیج فارس و دریای عمان دسترسی پیدا کند و به مسیر راه‌آهن سراسری ایران متصل خواهد شد. اگر این اتفاق بیفتد، کریدور شمال-جنوب تکمیل خواهد شد و مسیر مفقوده‌ای که به دلیل جنگ قره‌باغ قطع شده بود، دوباره راه‌اندازی می‌شود.

این مسیر برای ارمنستان اهمیت بالاتری دارد، زیرا دسترسی آنها به خلیج فارس از مسیر ریلی فراهم می‌شود، و برای ایران نیز اهمیت مسیر‌های ترانزیتی مضاعف خواهد شد.

*عراقچی پس از نشست سران ایران و ارمنستان اعلام کرده ارمنستان هیچگاه اجازه نخواهد داد که از خاکش تهدیدی متوجه ایران شود. با توجه به گرایش دولت ارمنستان به آمریکا، چه راهکاری برای تبدیل این تضمین‌ها به موضوعی قابل اتکا وجود دارد؟

ارمنستان به ما قول داده که به هیچ وجه اجازه ندهد خاک یا فضای این کشور از سوی کشور ثالثی علیه ایران اقدامی صورت بگیرد و این نشان‌دهنده اعتماد بالایی است که بین دو کشور وجود دارد. 

در مجموع، سفر آقای پزشکیان سفر موفقی بود. مرز ایران و ارمنستان بسته نخواهد شد، اجاره ۹۹ ساله پیشنهادی سفیر آمریکا در ترکیه عملی نخواهد شد و تنها بحث حضور شرکت‌های آمریکایی در این منطقه است که با توجه به قول داده شده، به مرز ایران نخواهند آمد، بلکه در عمق ارمنستان پروژه‌هایی را اجرا می‌کنند. 

در مجموع، امیدواریم موارد توافق شده در این سفر عملیاتی و اجرایی شود و شاهد حضور پررنگ‌تری در قفقاز باشیم.

گفت‌و‌گو: مهتاب بهرامی آسترکی