جوان آنلاین: نان درآوردن روی زمین آسان نیست، چه رسد به زیر زمین، البته وضعیت قماش رانتی که غالباً نسبی یا سببی به اشخاص حقیقی و حقوقی وصل هستند، فرق می‌کند! اما هستند کارگران حلال‌خوری که برای به‌دست آوردن تکه‌ای نان، بعضاً در عمق ۶۰۰ متری زمین برای بقا با مرگ دست‌‍‌وپنجه نرم می‌کنند؛ تمام داشته‌های‌شان در آن زیرزمین سهمگین، تازه اگر کامل باشد، ماسک‌های تنفسی، عینک و کلاه ایمنی و دستگاه‌های محافظتی است تا با قدرت به دیواره‌های بی‌رحم معدن بکوبند و پیمانه‌پیمانه زغالی جمع شود و کامیون‌کامیون برود، کجا؟ این همان سؤال کهنه است که پاسخ شفافی درباره آن وجود ندارد. بخشی از این دسترنج که به شرکت‌های مثلاً دولتی می‌رود، اعلام می‌شود، اما از آن مقدار که کمی آن‌سوتر به فلان شرکت همان قماش رانتی می‌رود، خبری نیست. در فضای غمبار این روز‌ها که قلم اشتهایی ندارد و بر این سرد سفید لغزنده نمی‌رقصد! در یک گفت‌وگوی مکتوب با بیتا بصیرانی، عضو هیئت مدیره انجمن زغال‌سنگ ایران و کارشناس حوزه زغال‌سنگ به «چرا»های ریزودرشت زغال‌سنگ، این سوخت فسیلی آسیب‌زننده پرداختیم.
زغال‌سنگ اساساً چه جایگاهی در اقتصاد ایران دارد و چرا باید استخراج زغال‌سنگ داشته باشیم؟ منابع حاصل از زغال‌سنگ کجا و چگونه مصرف می‌شود؟ نظارت دقیقی وجود دارد؟
زغال‌سنگ با توجه به انواعی که دارد (کک‌شو- حرارتی) در صنایع مختلف کاربرد دارد. در کشور به دلیل در دسترس‌بودن منابع نفتی و گازی، زغال‌سنگ حرارتی سهمی از سبد انرژی ندارد و عمده مصرف ما از نوع زغال‌سنگ کک‌شو و در صنایع فولاد‌سازی است. منابع زغال‌سنگ به صورت عمده در اختیار شرکت‌های زیرمجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است (حدوداً ۷۵ درصد) و الباقی از سوی شرکت‌های خصوصی و خصولتی و تحت قانون معادن و نظارت وزارت صنعت در حال بهره‌برداری هستند.
استخراج از معادن زغال‌سنگ چرا روباز صورت نمی‌گیرد؟ اگر بحث هزینه مادی است، نباید بین هزینه مادی و جانی، اولی را باید در نظر گرفت؟
معیار‌های مؤثر در انتخاب روش استخراج به دو دسـته معیارهـای مربـوط بـه مشخصـات کانسـار و معیارهـای فنـی و اقتصـادی روش‌های استخراج تقسیم شده‌اند. معیار‌های گروه اول شامل معیار‌هایی هستند که امکان اجـرای یـک روش اسـتخراج را در کانسـار مشخص می‌کنند. این معیار‌ها مشخص می‌سازند که کدام یک از روش‌های استخراج قابل اجراست. در ایـن مرحلـه یـک یـا چنـدین روش استخراج مناسب انتخاب می‌شود. ایـن معیارهـا شـامل مشخصـات هندسـی (شـکل، انـدازه، عمـق)، شـرایط زمـین‌شناسـی، شرایط ژئومکانیکی و خواص ماده معدنی هستند. در برخی ذخایر معدنی عواملی وجود دارد که اسـتفاده از برخـی از روش‌های استخراج را منتفی می‌سازد. در مرحله بعد روش‌هایی که امکان استخراج کانسار با آن‌ها وجود دارد از لحاظ معیارهـای فنـی و اقتصادی مقایسه شده است و روش بهینه از نظر معیار‌های گروه دوم انتخاب می‌شود. انتخاب منطقـی روش اسـتخراج هـر کانسـار در دو مرحله یعنی مرحله اول انتخاب روش‌های قابل کاربرد در کانسار و مرحله بعد انتخاب روش بهینه از میان این روش‌هاسـت. در ایـن میان از معیار خواص جانبی به عنوان معیار بازدارنده در انتخاب استفاده می‌شود. بدیهی است وزن معیار‌ها در این انتخاب برابر نیست، ولی در جواب سؤال شما باید گفت، به صرف خطرات استخراج در معادن زیرزمینی نمی‌توان از استفاده از منابع ملی استراتژیک صرف‌نظر کرد چراکه برای هر مشکلی راهکاری وجود دارد.
هم‌اکنون چه تعداد معدن زغال‌سنگ داریم و بهره‌برداران آن‌ها چه تعداد دولتی و چه تعداد خصوصی هستند؟ اصلاً بهره‌برداری خصوصی داریم یا خصولتی هستند؟
بر اساس آخرین به‌روزرسانی انجمن زغال‌سنگ ایران، تعداد معادن زغال‌سنگ دارای پروانه بهره‌برداری حدود ۸۰ مورد است و استخراج زغال‌سنگ خام در پایان سال ۱۴۰۲ در مقایسه با دوره مشابه دارای انحراف منفی ۱۵ درصدی است.
وضعیت ایمنی معادن زغال‌سنگ چگونه ارزیابی می‌شود؟ آیا نظارت دقیقی بر سازوکار آن‌ها وجود دارد؟ متولی اصلی چه نهاد یا نهاد‌هایی هستند؟
مقوله HSE و ایمنی، تحت قانون معادن و با نظارت ارکان نظام مهندسی معدن رصد می‌شود، البته برای معادن زغال‌سنگ به صورت ویژه ذیل وزارت کار، بازرسی‌های دوره‌ای تحت عنوان کمیته‌های HSE نیز برقرار بوده است. در حال حاضر سه مجموعه نظام مهندسی معدن، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت صمت به صورت گروهی بر ایمنی معادن نظارت دارند.
معمولاً هر چند مدت یک‌بار، حادثه تلخ معدنی، غالباً هم در معدن زغال‌سنگ، کام مردم را تلخ می‌کند، چرا تمهیداتی اندیشیده نمی‌شود که مانع تکرار چنین وقایع تلخی شود؟ واقعاً امکانپذیر نیست یا کوتاهی‌هایی باعث آن می‌شود؟
زغال‌سنگ ماده آلی پیچیده‌ای متشکل از مواد آلی کربن‌دار و عناصر دیگر به میزان کمترو محصول محیط‌های رسوبی است. زغال‌سنگ‌ها محتوی گاز‌هایی مانند CH۴ (متان)، اکسیژن و نیتروژن است، البته درجه گازخیزی معادن مختلف متفاوت بوده ولی جزء جدایی‌ناپذیر این صنعت است. در دنیا معادن زغال‌سنگ به نوعی به عنوان مخازن نامتعارف گازی نیز نامیده می‌شود و روش‌های مختلفی برای بهره‌برداری از گاز متان حاصل از زغال‌سنگ وجود دارد. به غیر از گاز متان که می‌تواند یکی از عوامل اصلی انفجار در معادن زغال‌سنگ باشد، گرد زغال‌سنگ خود یکی از عوامل مهم در ایجاد حوادث معدنی است. همچنین انفجار و تولید گاز سمی و بدون بو CO، یکی دیگر از عوامل قربانی‌گرفتن در معادن زغال‌سنگ است.
تعارض منافع مسئولان معادن تا چه اندازه مانع تقویت ایمنی معادن حین بهره‌برداری می‌شود؟
آمار حوادث معدن در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۳ شامل ۶۴ فوتی و ۱۲ مصدومیت است که ۵۰ نفر طی یک حادثه دردناک در اول مهر در منطقه پروده طبس واقع در خراسان‌جنوبی جان باختند. طبق آخرین گزارش پزشکی قانونی در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۳ به طور متوسط روزانه ۵۰ نفر بر اثر سوانح جاده‌ای جان خود را از دست داده‌اند. پس صنعت خودروسازی و حمل‌ونقل به مراتب کشنده‌تر از معدن است، اما چرا حوادث معدن تأثیرات عمیقی بر پیکره کارگری وارد می‌کند؟ به نظر من نوع کار و سختی کار معدن باعث می‌شود حوادث ناشی از کار معدن نسبت به سایر حوادث، تأثیرات بیشتری بر جامعه وارد کند و از این حیث و همچنین رغبت کارگران برای ادامه فعالیت در معادن داری سانحه اهمیت بیشتری دارد.
برای برون‌رفت از وضعیت کنونی و جلوگیری از جان‌باختن صد‌ها انسان طبقات کمتر برخوردار جامعه در زیرزمین، چه طرح و ایده‌ای قابل عملیاتی‌شدن است؟
منافع بهره‌بردار معدن در گرو حفظ ایمنی کارگران و معدن است چراکه با ایجاد یک حادثه در وهله اول معدن تا مدتی از روند جاری خود خارج می‌شود، اما موضوعی که اهمیت دارد، موضوع اقتصادی در معادن است که ممکن است گاهی از کیفیت مسائل ایمنی یا رفاهی پرسنل بکاهد. برای کاهش حوادث ناشی از معدنکاری راهکار‌های متعددی وجود دارد که بعضی از آن‌ها در اختیار کارفرما، برخی در حیطه وظایف وزارتخانه‌ها و دولت و برخی در حدود اختیار کارگران است. قطعاً برای کاهش حوادث نیاز به پایش مداوم و دوره‌ای معادن با استاندارد‌های تعریف‌شده آن صنعت داریم و البته مهم‌تر از آن نیز این است که هر کس به وظایف خود در زمان مورد نیاز بموقع عمل کند.
آیا می‌شود خسارت جانی و روحی وارد شده به معدنکاران و خانواده آن‌ها را با رقمی که گفته شد (یک میلیارد تومان) جبران کرد؟ چه باید کرد؟
بحث جبران خسارات معنوی فوت یک کارگر به عنوان نان‌آور خانواده و سرپرست قطعاً با اعداد و ارقام قابل پرداخت نیست. مبلغ دیه هر انسان از سوی قوه قضائیه و به صورت سالانه محاسبه می‌شود و قطعاً پوشش‌های بیمه‌ای نیز تحت قوانین قوه قضائیه و جاری کشور متعهد به جبران خسارت است.
نظرتان درباره واگذاری بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ به تعاونی‌های متشکل از خود کارگران این معادن چیست؟
صنعت زغال‌سنگ صنعتی با پیچیدگی‌های فراوان است که در آن، حجم سرمایه‌گذاری نسبت به حاشیه سود بسیار بیشتر از سایر معادن به عنوان مثال سنگ‌آهن است، از این رو واگذاری معادن به کارگران که خود درگیر معاش روزانه هستند، کاری منطقی به نظر نمی‌رسد. در دنیا نیز این صنعت شامل سوبسید‌هایی از سوی دولت‌ها می‌شود تا امکان تولید زغال‌سنگ فراهم شود؛ امری که در ایران مرسوم نبوده است؛ و حرف پایانی؟
به بهانه پر کشیدن غریبانه ۵۰ مرد واقعی و ۵۰ نان‌آور خانواده، بر خود لازم می‌دانم در مورد اهمیت زغال‌سنگ در کشور‌ها به دلیل موضوعات اجتماعی مرتبط با قشر کارگری و تعداد نفراتی که در این صنعت به صورت مستقیم و غیرمستقیم ارتزاق می‌کنند، مطالبی را به عرض مسئولان برسانم. دو کارخانه تولید شمش به روش کوره‌بلند در کشور وجود دارد که در مجموع حدود ۵ میلیون تن شمش فولادی کوره بلند تولید می‌کنند. در مجموع دو کارخانه ذوب‌آهن اصفهان و فولاد زرند حدود ۲۰ هزار نفر مستقیم اشتغال دارند. در صنعت زغال‌سنگ به عنوان رکن اصلی فولاد در روش کوره‌بلند نیز حدود ۳۰ هزار نفر کارگر به صورت مستقیم مشغول فعالیت هستند که این حجم از اشتغال در شش تا هفت استان مستقر هستند. تبعات قیمت‌گذاری دستوری در قیمت‌گذاری شمش فولادی در سالیان اخیر مانع توسعه افقی در بخش‌های راهبردی معادن و حلقه‌های زنجیره فولاد شده چراکه مبنای محاسبات تمامی مواد اولیه پایین‌دست زنجیره درصدی از قیمت شمش فولادی است، بنابراین به منظور بهبود شرایط موجود پیشنهاد می‌شود دولت با کاهش مداخلات خود مانع ایجاد رانت در این صنعت شود، زیرا نقش مداخله‌گری دولت در زمینه قیمت‌گذاری فولاد و محصولات فولادی به دلیل وجود شکاف عمیق میان قیمت‌های داخلی و جهانی موجب پیش‌آمدن واسطه‌گری و دلالی در این سیستم شده است، بنابراین توقف روند مداخله‌ای دولت و در مقابل تقویت نقش نظارتی دولت می‌تواند بیش از پیش به بهبود این صنعت کمک کند.
source